„Ewangelik Górnośląski” – wyjątkowe czasopismo polskich ewangelików

19 listopada 2024 r. odbyło się spotkanie katowickiego Oddziału PTEw, którego gościem była dr Wisława Bertman, starszy kustosz w Bibliotece Śląskiej, a jednocześnie badaczka prasy ewangelickiej. Prelegentkę licznie przybyłym uczestnikom przedstawiła prezes Oddziału, prof. Grażyna Szewczyk, zaznaczając, że spotkanie poświęcone zostało polskiemu ewangelickiemu czasopismu ukazującemu się w okresie przedwojennym. Dr Wisława Bertman zaprezentowała wykład „»Ewangelik Górnośląski«. Czasopismo polskich ewangelików na Górnym Śląsku (1932-1939)”. Wykład wzbogacony został prezentacją multimedialną ukazującą również w sposób wizualny przedwojenne czasopismo.

Na początku prelegentka przybliżyła słuchaczom wizerunek Ewangelickiego Kościoła Unijnego na Polskim Górnym Śląsku, który powstał w nowoutworzonym po pierwszej wojnie światowej państwie polskim. Kościół unijny na Śląsku, obejmujący w większości niemieckojęzycznych wiernych, utworzony został w 1922 r. na mocy Konwencji Górnośląskiej, która gwarantowała tej mniejszości samodzielność funkcjonowania w warunkach Rzeczypospolitej. Przedstawiona została także niełatwa sytuacja grupy polskich wiernych w strukturach parafii unijnych, którzy domagali się równouprawnienia pod względem językowym i narodowym w Kościele zdominowanym przez wyznawców niemieckich. W dalszej kolejności Wisława Bertman omówiła, jak doszło do powołania w 1932 r. polskiego czasopisma ewangelickiego w tej części Śląska, jako inicjatywy Towarzystwa Polaków Ewangelików, działającego na rzecz polskości ewangelicyzmu.

Prezentacja samego czasopisma poprzedzona została ukazaniem sylwetek jego kolejnych redaktorów naczelnych – księży Alfreda Hugona Figaszewskiego (1899-1939), Jerzego Kahané (1901-1941) i Ryszarda Danielczyka (1904-1943). Przybliżając drogi życiowe redaktorów i zarazem duchownych, prelegentka podkreślała ich zaangażowanie i oddanie misji pisma, które miało służyć polskim wiernym, w tym umacniać polskość w obrębie Kościoła unijnego. Jednocześnie przedstawione zostały tragiczne losy wymienionych duchownych, z których żaden nie przeżył wojny, a ksiądz Kahané został zamęczony w hitlerowskim obozie koncentracyjnym.

„Ewangelik Górnośląski” przedstawiony został w sposób bardzo ciekawy. Dzięki prezentacji multimedialnej i licznym skanom słuchacze mogli zobaczyć, jak wyglądała szata graficzna tego przedwojennego pisma, charakterystyczne dla niego ilustracje (nawiązujące do modnych motywów ludowych), po strony tytułowe wybranych numerów pisma. Omówiona została również jego tematyka. Na łamach „Ewangelika Górnośląskiego” obok tekstów typowo religijnych, gościły także artykuły o tematyce patriotycznej, społecznej czy prezentujące dzieje ewangelicyzmu na ziemiach polskich. Pismo było skierowane przede wszystkim do chłopów i robotników, którzy stanowili większość polskojęzycznych ewangelików na Śląsku. Prelegentka podkreśliła, że „Ewangelik Górnośląski” miał nie tylko umacniać polskość swoich czytelników, ale także był pismem wrażliwym społecznie, popierał, a także inicjował akcje na rzecz biednych czy doświadczonych głodem. W konkluzji Wisława Bertman zaznaczyła, że „Ewangelik Górnośląski” był ważną ostoją polskości dla Polaków w przedwojennym Kościele Unijnym na Górnym Śląsku. Wykazała również na podstawie materiałów archiwalnych, że stał się pismem niezwykle popularnym wśród polskich ewangelików, prenumerowano go niemal w każdym domu.

Na zakończenie wywiązała się dyskusja na temat przedstawionego czasopisma, osób z nim związanych oraz innych szczegółów poruszonych w prelekcji. Dyskusja dotyczyła również Kościoła unijnego na Górnym Śląsku, problemów narodowościowych w jego obrębie, a także sytuacji politycznej związanej z rozwojem sytuacji w Rzeszy lat 30. XX w. Zaprezentowany wykład dr Wisławy Bertman pozwolił uczestnikom spotkania na poznanie zapomnianego obecnie przedwojennego czasopisma, które służyło obronie praw polskojęzycznych wiernych w Kościele unijnym na Górnym Śląsku.

Tekst: Aneta M. Sokół, zdjęcia: Marzena Golicz i Aneta M. Sokół