Dr Janusz Mosakowski - prelegent
10 marca 2020 r. Oddział Gdański Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego zorganizował spotkanie z dr. Januszem Mosakowskim, polonistą, adiunktem Zakładu Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Gdańskiego. Temat prelekcji brzmiał: „Johannes Knade (Knothe), Michael Meurer jako literaccy bohaterowie Reformacji w XIX-wiecznej powieści niemieckiej”.
Już sam tytuł prelekcji sugeruje, że dr Mosakowski, jako polonista z Gdańska swoimi zainteresowaniami wyszedł poza „cienką czerwoną linię” oddzielającą żywioły: językowe (polski i niemiecki), narodowościowe (Polacy i Niemcy) i wyznaniowe (katolicy i luteranie); żywioły ścierające się na wspólnym terytorium głównie Gdańska i Mazur. Swoją pracę doktorską poświęcił „Dziejom Gdańska w niemieckiej powieści historycznej XIX wieku”.
Prawdziwa historia o faktach, czy też historia o prawdziwych faktach
Pojęcie „powieść historyczna” to czysty oksymoron, bo jak dr Mosakowski stwierdza, powieść historyczna to z jednej strony beletrystyka, a więc fikcja, a z drugiej historia, a więc kolejność następujących po sobie faktów. Jednakże, jak przypomina prelegent, logiczny rachunek wypowiedzi zawierający fikcję i najprawdziwsze fakty daje zawsze ten sam wynik… fikcję. Dlatego część autorów uprawia belles lettres – piękne litery, czyli beletrystykę i widzi „prawdę” w opowiadaniu. Część z nich pisze z wielką skrupulatnością historyka, a to co jest ingredientem fikcyjnym, a więc opowieścią, literaturą staje się kiepskie, a całość… nudna.
Autorzy powieści i ich bohaterowie
W takim oto świetle dr Mosakowski przedstawia dwoje autorów, reprezentantów XIX-wiecznej niemieckiej powieści historycznej, Klarę Quant i Otto Richtera, którzy „przekazują prawdę” o tamtych czasach, bohaterach i miejscach, tzn. o pierwszych latach Reformacji, o Johannesie Knade (Knothe) i Michaelu Meurerze.
Klara Quant, córka pastora z Darłowa, po ukończeniu edukacji zostaje nauczycielką. Uwieńczeniem jej kariery jest stanowisko dyrektorki Prywatnego Liceum w Wejherowie. Oderwana od rodziny, osamotniona, zaczyna pisać powieści. Bohaterem jednej z nich jest Johannes Knade, zaufany zakonnik, dominikanin, który otrzymuje misję by odwieść od zamiaru pójścia do zakonu córkę patrycjusza gdańskiego, piękną Annę. Jako światły mnich sprzeciwia się duszpasterskim praktykom dominikanów. Przekonuje się do nauki Lutra narażając się… zostaje uprowadzony… nie zapomina… o Annie…
Otto Richter studiuje teologię, filologię i historię. Zrealizował wielkie dzieło: literacką adaptację dziejów Prus, którego częścią jest powieść o Michaelu Meurerze, pobożnym mnichu cysterskim. W swoich kazaniach Meurer odwołuje się do Biblii, a nie do kultu świętych. Koresponduje z Lutrem, który w roku 1525 przekazuje mu listy polecające do rady Gdańska, gdzie w Zielone Święta wygłasza swoje pierwsze kazanie w kościele NMP. Meurer nazywany jest reformatorem Gdańska. W kontekście swojej działalności na Mazurach przewiduje dla polskich Mazurów, Litwinów i Kuów… tłumaczy, którzy by słowa duchownego przekładali na język wiernych.
Se non e vero e ben trovato – Jeśli nawet nie jest to prawda, to jest ładnie powiedziane
Klara Quant idzie bardziej w stronę fikcji. Aby ustrzec się przed zarzutami, że nie zawsze jest wierna prawdzie historycznej, przyjmuje konwencję pamiętnika, który pisze sam bohater, …a przecież pamięć ludzka… Podkreślając prywatną stronę bohatera „dopowiada przemilczenia historii”. Po prostu zaciekawia.
Natomiast suchy tok narracji Richtera odbiera Muerowi ludzki wymiar. Formuła dyskursu historycznego o fenomenie „rewolucyjnych kaznodziei” i postawie, jaką przyjął Meurer, nie jest ani atrakcyjna w formie ani ciekawa w treści dla miłośników, przede wszystkim powieści.
Wartką i płynną polszczyzną dr J. Mosakowski przeprowadził swoich słuchaczy w napięciu do końca prelekcji i zachęcił do żywej dyskusji, która kontynuowana była już przy kawie i stopniowo przeobraziła się w sympatyczne, mniej formalne rozmowy.
Oryginalne wypowiedzi dr. Janusza Mosakowskiego opracował dr Bolesław Borzycki
Odpowiedz