Pomnik ks. Jerzego Trzanowskiego (Cieszyn)
Ustalenie, podanie dat życia jakiejś osoby, zwłaszcza we wszelkiego rodzaju biogramach, jest spełnieniem podstawowego wymogu – konkretnym osadzeniem danej sylwetki w określonym czasie nie tylko ze względów biograficznych, ale także historycznych. Jest dobrze, gdy chociaż te graniczne daty życia danej osoby są znane i nie budzą wątpliwości. Niestety, wobec braku udokumentowanego zapisu jesteśmy po prostu bezsilni, piszemy „około”, „między latami”, w przedziale „od – do”. I taki zapis z pokorą trzeba przyjąć. Gorzej, jeżeli jakaś data nie budzi wątpliwości, ale wystarczy, że ktoś dokona nawet nieświadomej pomyłki, a potem właśnie ta data „robi karierę”. Tak jest niestety w przypadku daty urodzin ks. Jerzego Trzanowskiego.
Czytamy na ogół, że ks. Trzanowski urodził się 27.03. albo 9.04.1592 r.1 Sugeruje to znalezienie dwóch różnych dat w dokumentach, co nie jest prawdą jeśli nie uwzględnić istotnej informacji, że daty te dotyczą zapisów wg dwóch kalendarz: juliańskiego i gregoriańskiego, i że obie są równoprawne! Przyjrzyjmy się owym kalendarzom. Pod koniec XVI w. w wyniku dokładniejszych pomiarów obiegu Ziemi wokół Słońca dokonano korekty w rachubie czasu. Reformę kalendarza (czasu) formalnie wprowadził papież Grzegorz XIII po ogłoszeniu bulli w marcu 1582 r., stąd pochodzi określenie „kalendarz gregoriański”. Polegała ona na tym, że po 4 października według rachuby dotąd obowiązującego kalendarza juliańskiego następował kolejny dzień tygodnia z datą 15.10.1582 r. według kalendarza gregoriańskiego. Rzecz jednak w tym, że nie wszystkie państwa europejskie wprowadziły ową reformę kalendarza jednocześnie. Austria uczyniła to dopiero w 1584 r. Śląsk, także Cieszyński, należał wówczas do państwa Habsburgów. W tym przypadku, zgodnie z poleceniem biskupa wrocławskiego Gerstmana, po poniedziałku 6 stycznia następował wtorek 17.01.1584 r.
Jerzy Trzanowski urodził się w 1592 r., a więc 8 lat po wprowadzeniu reformy kalendarza. Wydaje się zgoła nieprawdopodobne, aby ubiegający się o względy cesarza Rudolfa II książę cieszyński Adam Wacław ignorował polecenia suwerena w tak istotnej sprawie, jak rachuba czasu. Tu zwróćmy uwagę na istotny szczegół. Odkładając taką samą poprawkę do daty 27.03.1592, ta według nowego zapisu powinna być 7.04.1592. Tymczasem podawana jest data 9.04.! Ktoś popełnił tu błąd logiczny, bo zamiast różnicy 11 dni właściwych dla 1592 r., odłożył poprawkę na czas w którym żył, a więc do daty urodzenia 27.03. dołożył 13 dni właściwych dla lat 1840-1968. Rozumując w ten sposób, powinniśmy zmieniać datę urodzenia Trzanowskiego co 128 lat o jeden dzień! Z powyższego rozumowania wynika również, że data 27.03. jest według kalendarza juliańskiego a owa feralna data 9.04. (a właściwie 7.04.) według kalendarza gregoriańskiego.
Nie wnikając w niuanse dotyczące rachuby czasu, zwróćmy uwagę na zachowany w wielu jednakowo brzmiących odpisach dokument oparty na zapisie samego Jerzego Trzanowskiego w „Stirps Tranosciana”. Czytamy tam: „Dzień mojego urodzenia był w miesiącu marcu, w dzień męki i śmierci Chrystusa roku 1592 (marzec 27)”. Przy pomocy „wiecznego kalendarza” łatwo możemy ustalić, jaki to był dzień tygodnia ów 27.03. – czy jak ktoś uparcie twierdzi 9.04., który nie był piątkiem w żadnym z kalendarzy! Autor zadał sobie dodatkowego trudu, aby ustalić, że 27.03. rzeczywiście był Wielkim Piątkiem 1592 r. według kalendarza gregoriańskiego, a nie juliańskiego.
Wniosek jest oczywisty i jedyny: 27.03.1592 r. jako data urodzenia ks. Jerzego Trzanowskiego zapisana była już według porządku kalendarza gregoriańskiego i wszelkie odkładania „poprawek” i upieranie się przy „skorygowanej” dacie kwietniowej jako właściwej jest po prostu błędne.
Władysław Sosna
Cieszyn, styczeń 2018
1 Błędną datę 9 kwietnia podają m.in.: A. Wantuła, Ks. Jerzy Trzanowski. Życie i twórczość, reprint: Cieszyn 1992 (w oryginale z 1938 r. znajduje się poprawna data); J. Golec i S. Bojda, Słownik biograficzny Ziemi Cieszyńskiej, t. 1, s. 252, Cieszyn 1993, s. 252; J. Szturc, Ewangelicy w Polsce. Słownik biograficzny XVI-XX wieku, Bielsko-Biała 1998, s. 302-303; B. Snoch, Górnośląski leksykon biograficzny, Katowice 2004, s. 329.
Odpowiedz