Paweł Hulka-Laskowski (1881-1946)
18 czerwca 2016 r. z inicjatywy cieszyńskiego oddziału PTEw odbyła się w Cieszynie sesja popularno-naukowa poświęcona Pawłowi Hulce-Laskowskiemu (1881-1946), ewangelicko-reformowanemu pisarzowi o czeskobraterskich korzeniach, tłumaczowi, społecznikowi, a także religijnemu publicyście, który ostatnie miesiące życia spędził w Cieszynie, zamieniwszy swój rodzinny Żyrardów na cieszyńskie środowisko bliskich mu ewangelików wyznania luterańskiego. Gośćmi specjalnymi sesji byli prelegenci z Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej – prof. dr hab. Rafał M. Leszczyński, znawca biografii i popularyzator postaci Hulki-Laskowskiego, oraz mgr Agnieszka Tys, specjalizująca się m.in. w zakresie pedagogicznej działalności tego zasłużonego Żyrardowianina, jednego z najbardziej znanych obywateli swego miasta. Do starej szkoły przy parafii ewangelicko-augsburskiej w Cieszynie (tzw. pajty) w czerwcowe sobotnie popołudnie przybyło liczne grono zainteresowanych sylwetką pisarza, w tym tłumacza dobrze znanych wszystkim „Przygód dobrego wojaka Szwejka” oraz wielu innych ważnych dzieł z zakresu literatury czeskiej.
Organizator Sesji - Władysław Sosna i prowadzący - dr hab. Jan Szturc
Sesji przewodniczył dr hab. Jan Szturc, członek Zarządu Głównego PTEw, któremu przy stole prezydialnym towarzyszył inicjator wydarzenia – prezes cieszyńskiego Oddziału PTEw – Władysław Sosna, także jeden z prelegentów. Powitawszy grono słuchaczy, w tym proboszcza parafii cieszyńskiej ks. Janusza Sikorę oraz prezesa PTEw Józefa Króla, prowadzący przekazał głos pierwszemu z prelegentów – prof. Rafałowi M. Leszczyńskiemu. W około 40-minutowym wystąpieniu, które było przewidziane na pierwszą część sesji, profesor przybliżył słuchaczom najważniejsze dominanty poglądów i tym samym twórczości Hulki-Laskowskiego; poglądów, które wyrosły z jego trudnych doświadczeń życiowych i krystalizowały się pośród przeciwności losu i trwania przy dziedzictwie własnej konfesji – tradycji braci czeskich pielęgnowanej w ewangelicko-reformowanej spolonizowanej wspólnocie współwyznawców („Twórczość i poglądy Pawła Hulki-Laskowskiego w kontekście biograficznym”). Trzeba zaznaczyć, że wykład prof. Leszczyńskiego, wzbogacony prezentacją multimedialną, ciekawie i przejmująco przedstawiał postać pisarza i społecznika z Żyrardowa, którego życiorys – jak zaznaczył prelegent – mógłby stać się podstawą hollywoodzkiego scenariusza.
Prof. dr hab. Rafał M. Leszczyński - prelegent
Wywodząc się z rodziny biednych robotników żyrardowskiej fabryki ten niezwykle zdolny potomek czeskich emigrantów, przybyłych w XIX w. na ziemie polskie tkaczy wyznania czeskobraterskiego, staje się na tyle dostrzeżonym samoukiem, że otrzymuje szansę odbycia zagranicznych studiów w heidelberskiej uczelni, by ostatecznie zrezygnować z kariery uniwersyteckiej i w rodzinnym Żyrardowie służyć innym swoim piórem oraz wieloma innymi podejmowanymi na rzecz robotników inicjatywami i przedsięwzięciami (m.in. zakładając Uniwersytet Robotniczy czy prowadząc liczne akcje odczytowe). Łącząc wierność własnej tradycji religijnej z otwartością intelektualną i rzetelnością wyznawanych poglądów staje się w okresie międzywojennym uznanym pisarzem (m.in. „Religia a wiedza” 1921, „Pięć wieków herezji” 1939), publicystą zasilającym wiele ówczesnych pism społeczno-literackich, filozoficznych czy religijnych (m.in. „Bluszcz”, „Sfinks”, „Zwiastun Ewangeliczny” czy „Pielgrzym Polski”), tłumaczem literatury czeskiej, a także działaczem społecznym – prowadząc m.in. walkę z francuskim konsorcjum o poprawę warunków pracy w żyrardowskich fabrykach okresu międzywojennego. Pośród wieloaspektowej aktywności pisarskiej Hulki-Laskowskiego – jak podkreślił prof. Leszczyński – są książki i pisma szczególnie ważne z wyznaniowego punktu widzenia, współtworzące kulturowe dziedzictwo całej wspólnoty polskich ewangelików – reformowanych jak i ewangelików augsburskich (m.in. powieść „Porucznik Regier” 1927, wydana nakładem „Zwiastuna Ewangelicznego”, „Śląsk za Olzą” 1938, czy wspomnieniowa publikacja „Księżyc nad Cieszynem” 1946).
Sesja odbyła się w sali starej szkoły ewangelickiej
Świadectwem wyznaniowej jedności z cieszyńskimi ewangelikami był zapewne także ostatni okres życia Hulki-Laskowskiego; schorowany pisarz (niesłyszący), także rozczarowany żyrardowskim powojennym brakiem tolerancji dla odmienności wyznaniowych, osiedla się w Wiśle, spędzając ostatnie miesiące w cieszyńskim szpitalu, wśród przyjaciół, w tym – jak pisał – „najpiękniejszym kraiku świata”. Swoją „opowieść” o polskim ewangeliku prof. Leszczyński zakończył slajdem ukazującym grób bohatera Sesji na cieszyńskim cmentarzu, z prośbą o pamięć o żyrardowianinie, który pozostał na zawsze na cieszyńskiej ziemi.
Prezentacja książki o Hulce-Laskowskim
Czerwcowa cieszyńska sesja stała się jednocześnie okazją do zaprezentowania przez profesora publikacji będącej pokłosiem ubiegłorocznej sesji poświęconej Hulce-Laskowskiemu, jak podkreślił prelegent – po raz pierwszy tak szeroko i wieloaspektowo ukazującej różne obszary jego aktywności pisarskiej („Paweł Hulka-Laskowski. Pisarz, religioznawca, bibliofil i pedagog. Materiały z konferencji odbytej w Łodzi 20-30 maja 2015 roku”, red. Rafał Marcin Leszczyński, Wydawnictwo Naukowe Towarzystwa Pedagogiki Filozoficznej „Chowanna”, Łódź 2016). Dzięki inicjatywie gości zainteresowani mogli zgłosić chęć zakupu i otrzymania książki za pośrednictwem przesyłki pocztowej.
Agnieszka Tys - prelegentka
Po przerwie, w trakcie której na gości czekała kawa i herbata, ale także specjalnie na tę okazję przygotowany poczęstunek, rozpoczęła się druga część sesji. Agnieszka Tys (doktorantka ChAT) zaprezentowała równie ciekawy referat dotyczący poglądów pedagogicznych Pawła Hulki-Laskowskiego. Omówiła pokrótce aktywność pisarza realizowaną w ramach założonego przez niego żyrardowskiego Stowarzyszenia Samokształceniowego czy Uniwersytetu Robotniczego. Przypomniała o wielu inicjatywach świadczących o jego zaangażowaniu w podnoszenie świadomości robotników (odczyty, wieczorowe kursy dla młodzieży, nauczycieli). Hulka-Laskowski był z jednej strony organizatorem różnych form dokształcania dla żyrardowskich robotników, ale także sam prowadził odczyty z różnorodnej tematyki – przekazywał wiedzę z zakresu dziejów cywilizacji, historii, sztuki, literatury, religii, wzbogacając prelekcje dla słuchaczy przeźroczami. Prelegentka podkreśliła, że Hulka-Laskowski rozumiał, że oświata jest niezbędna by kształtował się naród światły i zamożny, tym samym jego zabiegi pedagogiczne miały na celu przede wszystkim wychowanie ludzi wolnych i niezależnych, ofiarnych i odpowiedzialnych obywateli. Kształtowanie w uczniach niezależności myślenia, hartu woli i odwagi, preferowane przez Hulkę-Laskowskiego, stawia jego poglądy niewątpliwie wśród nam współczesnych systemów pedagogicznych, akcentujących rozwój osobowy ucznia, do czego już w okresie przedwojennym zachęcał twórca Uniwersytetu Robotniczego.
Władysław Sosna - prelegent
Ostatnim prelegentem był Władysław Sosna. W referacie „Cieszyńskimi śladami Pawła Hulki-Laskowskiego” prelegent odwoływał się przede wszystkim do publikacji, które były wyrazem zainteresowania pisarza Ziemią Cieszyńską oraz wynikały z jego doświadczeń biograficznych w ostatnim okresie życia związanym z Wisłą i Cieszynem. Znawca cieszyńskiej przeszłości przypomniał m.in. o znajomości pisarza z Janem Wantułą (czego wyrazem była także korespondencja oraz kontakty towarzyskie), przytoczył również opinie miejscowych krytyków i pisarzy o książce Hulki-Laskowskiego, która dotyczyła tragedii rozdzielenia ziemi cieszyńskiej. To o „Śląsku za Olzą” Jan Broda napisał: „książka pisana sercem” oraz: „tyle nienasyconego napatrzenia się w urok cieszyńskiej ziemi”. Również wyrazem zadzierzgniętych przyjaźni i zauroczenia pisarza tym regionem jest ostatnia wspomnieniowa książka „Księżyc nad Cieszynem”.
Aneta Sokół, Jan Szturc i Józef Król - prezes PTEw
Po prezentacji referatów odbyła się dyskusja, w trakcie której słuchacze nie tylko zadawali pytania prelegentom, ale także mogli uzupełnić ich wykłady swoimi wspomnieniami, uwagami i refleksjami. Pytano m.in. o dowody upamiętnienia sylwetki Hulki-Laskowskiego w Żyrardowie w związku z obchodzoną w tym roku 70. rocznicą jego śmierci. Interesowano się zainicjowaną po ostatniej wojnie fundacją wydawniczą im. Hulki-Laskowskiego mającą na celu kontynuację dzieła pisarza, które zdążyło opublikować jeden tytuł o ks. Jerzym Badurze. Wśród szczególnie ciekawych dopowiedzeń ze strony słuchaczy było wyjaśnienie, że Fundusz Wydawniczy im. Pawła Hulki-Laskowskiego założyła grupa jego kolegów w 1948 r., o czym informacje przetrwały w rodzinnym pamiętniku Jana Brody, ojca obecnej na sesji Marty Mates.
Aleksandra Błahut-Kowalczyk - głos w dyskusji
Ciekawym i cennym dowodem pamięci okazały się refleksje Aleksandry Błahut-Kowalczyk – wnuczki Jana Kubisza, lekarza i dyrektora cieszyńskiego szpitala, który nie tylko leczył, ale także przyjaźnił się z Hulką-Laskowskim. Przy okazji słuchacze mogli dowiedzieć się, że pisarz i tłumacz także malował, czego dowodem jest akwarela zachowana wśród rodzinnych pamiątek wnuczki doktora Kubisza. Do tych licznych dowodów pamięci o Hulce-Laskowskim, przetrwałych wśród Cieszyniaków do dzisiaj, prof. Leszczyński dodał zapewnienie, że w żyrardowskim środowisku również podejmowane są starania o zachowanie spuścizny pisarskiej i popularyzację sylwetki pisarza, zwłaszcza w przededniu październikowej rocznicy jego śmierci. Podzielił się także smutną refleksją, że zapewne byłoby to łatwiejsze, gdyby nie odmienność wyznaniowa zasłużonego Żyrardowianina.
Chór Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Cieszynie pod dyr. Joanny Sikory
Przebieg sesji urozmaicił śpiew Chóru Kościelnego Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Cieszynie pod dyrekcją Joanny Sikory, który wykonał kilka szczególnie znanych i lubianych pieśni z bogatego repertuaru Chóru. Na zakończenie sesji wszyscy wspólnie z chórem odśpiewali „Ojcowski dom” kończąc spotkanie wspólną modlitwą.
Tekst: Aneta Sokół, zdjęcia: Piotr Barton i Jan Szturc
Odpowiedz