Ks. Jerzy Heczko – twórca kancjonału: „Śpiewnik dla chrześcijan ewangelickich”

Oddział PTEw w Jaworzu uczcił pamięć o ks. Jerzym Heczko spotkaniem 5 maja 2025 r., którego tematem była „200 rocznica urodzin ks. Jerzego Heczki – twórcy kancjonału: Śpiewnik dla chrześcijan ewangelickich”. Z wykładem przybył do nas dr Józef Szymeczek – wykładowca na Uniwersytecie w Ostrawie w Republice Czeskiej.

Prelegent swój wykład podzielił na II części.

Część pierwsza: Geografia Śląska Cieszyńskiego

● Miejsce urodzenia – Śląsk Cieszyński, gmina Łyżbice. Granice Śląska Cieszyńskiego: rzeka Ostrawica na zachodzie, rzeka Białka na wschodzie, góry Beskidu Śląskiego na południu, rzeki Olza i Wisła na północy.
● Śląsk – Skrzyżowanie szlaków handlowych. Do 1335 r. należał do Polski, od 1335 r. lenno Korony Czeskiej, od 1526 r. część monarchii habsburskiej. W latach 1742-1945 większość Śląska zabrały Prusy (Niemcy), tylko mała część została przy Austrii (Księstwo Cieszyńskie i Księstwo Opawskie z Karniowskim). Po 1920 r. cześć przypadła Czechosłowacji, a część II Rzeczpospolitej – granica przebiegała na Olzie i paśmie Czantorii. Od 1945 r. 7/8 części Śląska leży na państwie polskim, a 1/8 w republice czeskiej.
● XVI wiek – ziemie św. Wacława. Sytuacja ludnościowa – 4 miliony obywateli, Królestwo Czech 1,6 mln (80% Czesi, 20% Niemcy), margrabstwo Moraw 0,9 mln (85% Czesi, 15% Niemcy), księstwa śląskie 1,2 mln (51% Polacy, 45% Niemcy, 4% Czesi), Łużyce (80% Serbowie łużyczcy, 20% Niemcy).
● Monarchia Habsburska 1526-1918. Skład ludnościowy 12 nacji – Niemcy 23,36%, Węgrzy 19,57%, Czesi 12,54%, Polacy 9,68%, Serbowie i Chorwaci 8,52%, Ukraińcy i Rusini 7,78%, Rumuni 6,27%, Słowacy 3,83%, Słoweńcy 2,44%, Włosi 1,5% i reszta 4,51%
● Przestrzeń wielokulturowa i wielowyznaniowa: 1709 r. – kościół ewangelicki w Cieszynie, 1781 – patent tolerancyjny, tolerancja religijna. Po patencie tolerancyjnym 21 szkół na Śląsku Cieszyńskim, w Czechach 7, na Morawach 8. Liczba szkół na Śląsku Cieszyńskim przewyższała Czechy i Morawy.
● 1848 r. – rozwój życia politycznego i narodowego – Parlamentaryzm, rewolucja w Wiedniu, Paweł Stalmach – Gwiazdka Cieszyńska, Polityczne Towarzystwo Ludowe, Nurt Frankfurcki – Nowiny dla ludu wiejskiego, Związek Niemiecki 1815–1966.

Część druga: Życie i dzieło ks. Jerzego Heczki (14.5.1825 – 11.5.1907)

Rodzice Ks. Jerzego Heczki: Jerzy Heczko (Hetschko) i Marina Supik byli małorolnymi chałupnikami w Łyżbicach – dziś dzielnicy Trzyńca w Czechach. Mieli 12 dzieci i ojciec nie mógł wyżywić takiej gromadki gospodarując w małym gospodarstwie, udawał się więc na Górne Węgry (dziś Słowacja) by pracować przy wyrobie saletry. W domu bywał tylko w wielkie święta i zimą, a trud gospodarzenia pozostawał na jego małżonce.

Po ukończeniu szkoły powszechnej dzięki bratu Pawłowi – nauczycielowi w Goleszowie, który przygotował go do egzaminu wstępnego do gimnazjum w Cieszynie i zadbał o jego potrzeby materialne, następnie kształcił się w Keżmaroku i Lewoczy na Słowacji. Po ich ukończeniu pojechał dalej kształcić się do gimnazjum w Modrej koło Bratysławy, a następnie do liceum w Brnie na Morawach. Po zdobyciu wykształcenia otrzymał stanowisko nauczyciela we Vrbce na Morawach. W 1846 r. odbył kurs filozoficzny w cieszyńskim gimnazjum, po czym dzięki pożyczce tysiąca zł wyjechał na studia teologiczne do Wiednia w latach 1846-1849. Te czasy były trudne, okres wielkich zrywów wolnościowych i narodowościowych zwanych Wiosną Ludów. Po ukończeniu studiów i zdaniu egzaminów teologicznych w Wiedniu, wyjechał na krótko do Szwajcarii.

W latach 1847-1848 podczas wakacji i świąt wygłaszał kazania na Śląsku Cieszyńskim, zaś pierwsze kazanie wygłosił w rodzimej parafii w Bystrzycy nad Olzą. Ze względu na brak wolnych etatów w parafiach cieszyńskich, od września 1849 r. objął posadę nauczyciela i katechety w ewangelickiej szkole żeńskiej w Bielsku. Tam pracował do 1852 r. Mając 26 lat, w Bielsku poznał córkę fabrykanta Rozę Cedziwoda, z którą wziął w 1851 r. Róża była niemieckojęzyczna, ale jej panieńskie nazwisko świadczy o polskim pochodzeniu. Małżeństwu urodziło się 6 dzieci urodzonych w miejscach, gdzie ks. Heczko był pastorem, byli to: Lotar (-), Alfred (1854-1933), Elwira (1858-1860), Olga-Hermina (1860-1864), Berta (1866-1880) i Oskar-Ludwig (1865-1943). Dzieci były niemieckojęzyczne.

W 1852 r. ks. Jerzy Heczko został wybrany na proboszcza w parafii w Stadle k. Nowego Sącza. Parafia wystawiła wokację w 1859 r., a konsystorz w Wiedniu potwierdził powołanie i ordynowany został na księdza w Ustroniu 5.12.1852 r. przez superintendenta morawsko-śląskiego, ks. J. J. Lumnitzera z Brna na Morawach. W Stadle był proboszczem do 1856 r., kiedy to powołano go na proboszcza do parafii w Gawłowie k. Bochni (Małopolska), gdzie służył do lipca 1859 r. W Ligotce Kameralnej po śmierci ks. Jerzego Philippka w 1858 r. ogłoszono wakat na stanowisko proboszcza, do wyborów przystąpili wówczas księża Jerzy Heczko, Alfred Kłapsia i Gustaw Kupferschmiedt. Wybory wygrał największą liczbą głosów (609) ks. Jerzy Heczko.

Mając 34 lata, w 1859 r. ks. Jerzy Heczko z rodziną przeniósł się do Ligotki Kameralnej, a w 1859 r. odprawił tam swe pierwsze nabożeństwo. Jego instalacja na proboszcza odbyła się dopiero… w 1862 r. przy okazji wizytacji parafii przez ks. J. J. Lumnitzera, superintendenta Kościoła. W końcowych latach życia ks. Jerzy Heczko powołał swego wikariusza osobistego do pomocy, któremu z własnej kieszeni wypłacał pensję i zapewnił utrzymanie – był nim ks. Karol Kulisz. Ks. Jerzy Heczko prowadził gospodarstwo rolne własne i parafialne, był wzorowym i postępowym rolnikiem, on pierwszy zastosował w Ligotce nawozy sztuczne. Posiadał własne konie co ułatwiało mu dojazd do parafian, bo dotychczas musieli wozić go parafianie. Na terenie parafii znajdowało się kilka cmentarzy, kaplic cmentarnych i szkół ewangelickich. Ks. Jerzy Heczko nie dorobił się wielkiego majątku, mimo że skupował wprawdzie posiadłości rolne, ale ich nie sprzedawał z zyskiem tylko po to, by nie dostały się w obce ręce, po czym odsprzedawał je parafianom lub osobom z dobrą opinią, w jednej z nich zamieszkał i gospodarował aż do śmierci.

W 1907 r. ks. Jerzy Heczko po odprawieniu pogrzebu wieczorem zachorował i 11.5.1907 r. zmarł na udar i wylew krwi do mózgu. Pochowany został na cmentarzu ligockim. Pogrzeb był wielką manifestacją – kościół nie pomieścił wszystkich ludzi, udział wzięło 14 księży, nabożeństwo przed plebanią odprawił ks. dr Jan Pindór z Cieszyna, kazania wygłosili w języku polskim ks. konsenior Paweł Broda z Goleszowa i w języku niemieckim ks. Martin Modl z Bielska. Wdowa po ks. Heczce, Roza Heczkowa (19.2.1839 – 15.2.1919) po jego śmierci przeprowadziła się do syna, profesora Alfreda Heczki w Cieszynie.

Ks. Jerzy Heczko w latach posługi duszpasterskiej w Ligotce Kameralnej rozwinął szeroko działalność duszpasterską, a teren parafii był ogromny. Parafianie z najodleglejszych miejscowości mieli bardzo daleko do kościoła parafialnego, szczególnie ci z rejonu frydeckiego, dlatego odprawiali oni nabożeństwa domowe, a od czasu do czasu „do groni” przybywał do nich ksiądz z komunią świętą. Tak było i w Starych Hamrach, gdzie z inicjatywy zboru na zgromadzeniu parafialnym w Ligotce uchwalono budowę kościoła, po czym przeprowadzono zbiórki na ten cel w parafiach śląsko-cieszyńskich. W 1874 r. poświęcono kamień węgielny pod kościół, który poświęcono w 1876 r. Nie inaczej było we Frydku i okolicach, gdzie była mała liczba ewangelików, ok. 200, ale po likwidacji huty w Ustroniu część hutników i urzędników ze względów ekonomicznych przeniosła się do Frydka by tam pracować w hutach, z czasem ich liczba rosła, i najpierw założono cmentarz ewangelicki i zbudowano kostnicę w Liskovcu na polu darowanym przez księcia Alberta – poświęcenie nastąpiło w 1884 r. Kościół zbudowano już po śmierci ks. Jerzego Heczki, jego poświęcenie miało miejsce w 1911 r. Wówczas parafia liczyła 1.200 wiernych, w tym 800 Polaków. Życie ks. Heczki oprócz chwil radosnych i szczęśliwych nie szczędziło mu cierpień. Bez żalu kończąc swą „Kronikę” ks. Heczko napisał: „Bóg zapłać wszystkim za te oznaki szczerej miłości”.

Dorobek literacki ks. Jerzego Heczki: „Pierwiastki” – kazania z roku 1847/1848, Wiedeń, Nadworna tłocznia L. Sommera, 1849; „Katolictwo i ewangelictwo” – broszurka napisana pod pseudonimem J. H. Prawdowski, Cieszyn 1850; „Modlitewnik” do nabożeństw domowych. K. Prochaska, Cieszyn 1860, II wydanie 1904 (375 stron); „Mały katechizm dr Marcin Luter”, Edward Feitzinger Cieszyn 1872 (187 stron); „Ewangelik” – czasopismo poświęcone zbudowaniu, nauce i wiadomościom kościelnym, 1876-1877; „Wojciech, gospodarz wiejski” – tłumaczenie z języka niemieckiego, Cieszyn 1872; „Historia Towarzystwa Ewangelickiego Zakładu Gustawa Adolfa” ,Cieszyn 1878 (48 stron); „Życie i działanie dr Marcina Lutra”, Cieszyn (48 stron).

Największym dziełem życia ks. Jerzego Heczki był „Kancjonał czyli śpiewnik dla chrześcijan ewangelickich”, wydany nakładem ks. Jerzego Heczki, druk. Karol Prochaska, Cieszyn 1865. Cały dochód ze sprzedaży kancjonału ks. Heczko przeznaczył na „Fundusz Wdów po Pastorach”. Śpiewnik doczekał się 23 wydań – ostatnie w Polsce w 1955 r., a na Zaolziu w 1983 r.

---

Tekst: Jan Kliber, zdjęcia: ze spotkania Tomasz Wróbel, pozostałe ze zbiorów Jana Klibera i archiwum parafii w Ligotce Kameralnej