Kilka słów o Janie Andrzeju Pelarze i Ninie Górniak – wkład ewangelików w rozwój Rzeszowa i Rzeszowszczyzny (w uzupełnieniu wykładu 21 stycznia 2025 r. w Katowicach podczas spotkania tamtejszego oddziału PTEw)
Trudno byłoby nie wspomnieć o dwóch osobach, ewangelikach rodem ze Śląska Cieszyńskiego, które związały się z Rzeszowem i Rzeszowszczyzną na zawsze. Oboje tu zmarli i tu, na tym samym cmentarzu spoczywają, a pierwsza z nich tu przez lata pracowała, a jej trwałe dzieło przynosi owoce do dzisiaj.
To Jan Andrzej Pelar, urodzony 18 sierpnia 1822 r. w Bobrku (dziś to część Cieszyna na polskim brzegu Olzy), zmarły w Rzeszowie 8 czerwca 1894 r., wybitny księgarz, drukarz, wydawca, bibliotekarz. Bardzo krótko: ten absolwent Gimnazjum Ewangelickiego w Cieszynie przybył do Lwowa na praktykę u znanego też ewangelickiego księgarza Jana Milikowskiego (rodem z Oldrzychowic), po czym stanął na czele stanisławowskiej filii jego księgarni. Odbywszy w Wiedniu 3 semestry studiów i naukę języków obcych, powrócił do Stanisławowa z nadzieją na założenie własnej księgarni, nie zezwoliły mu na to jednak władze zaborcze.
W 1848 r. przybył do Rzeszowa, gdzie założył księgarnię – ta, powstała 177 lat temu (rocznica wydania koncesji przypadnie 16 maja, rocznica otworzenia księgarni – 1 grudnia), jest najdłużej istniejąca do dziś nieprzerwanie księgarnią w Polsce: dziś nazywa się „Epoka” i mieści wciąż w tym samym budynku, pod tym samym adresem: przy ul. 3 Maja 2. W tej samej siedzibie Pelar otworzył później wydawnictwo, drukarnię, szkołę drukarzy i księgarzy, wypożyczalnię książek. Wydawnictwo Pelara było jednym z najprężniejszych w zaborze austriackim, zasłużyło się publikacją m.in. poezji, książek dla dzieci, senników, poradników, podręczników, tekstów aktów prawnych, powieści, książek do nabożeństwa). Począwszy od 1883 r. J. A. Pelar wydawał pierwsze w Rzeszowie periodyki – „Kuryer Rzeszowski” i „Przegląd Rzeszowski”. Ponadto był wybitnym działaczem społecznym, w tym asesorem (członkiem zarządu) rady miejskiej, członkiem rady powiatowej, członkiem zarządu kasy oszczędności, asesorem sądu handlowego i austrowęgierskiego banku.
O Ninie Górniak, urodzonej 24 sierpnia 1915 r. w Sibicy (obecnie część Czeskiego Cieszyna) napisano już wiele, w tym ja sam w trzech periodykach, w związku z czym ograniczam się do podanie nadal fałszowanych dat dotyczących jej śmiertelnego dramatu we wrześniu 1939 r.: 6 – bombardowanie pociągu w Świlczy, 8 – śmierć, 10 – pogrzeb.
Ewangelicy ze Śląska Cieszyńskiego rodem, Jan Andrzej Pelar i Nina Górniak spoczywają na tym samym, najstarszym rzeszowskim cmentarzu – na Starym Cmentarzu przy ul. Targowej. Cześć Ich pamięci!
Maciej Kijowski
Odpowiedz