Paweł Stalmach (1824-1891)
Na spotkaniu jaworzańskiego oddziału PTEw 2 września 2024 r., temat „Paweł Stalmach – przywódca ruchu narodowego na Śląsku Cieszyńskim w 200. rocznicę urodzin” przedstawił Stefan Król z Cieszyna.
Stefan Król - prelegent
Paweł Stalmach był polskim działaczem społecznym i narodowym, dziennikarzem oraz publicystą działającym na Śląsku Cieszyńskim. Urodził się 13 sierpnia 1824 r. w Bażanowicach koło Cieszyna jako syn niższego urzędnika arcyksiążęcego Jana oraz Zuzanny z domu Cichy. Ukończył ewangelicką szkołę powszechną i gimnazjum ewangelickie w Cieszynie, gdzie w 1842 r. wraz z kolegami jeszcze jako uczeń gimnazjum założył Stowarzyszenie Uczących się Języka Polskiego. W 1843 r. podjął naukę w ewangelickim liceum w Bratysławie, gdzie spotkał wybitnego działacza słowackiego odrodzenia narodowego Ludowita Stura, pod wpływem którego ugruntowało się u niego poczucie polskiej tożsamości narodowej. Następnie podjął studia teologiczne w Wiedniu, gdzie poznał wielu Polaków z Galicji.
Po skończeniu studiów powrócił w lipcu 1848 r. do Cieszyna, gdzie bezskutecznie starał się o posadę nauczyciela w gimnazjum ewangelickim. W tym okresie wygłaszał kazania w ewangelickich parafiach w powiecie cieszyńskim. Był redaktorem naczelnym „Tygodnika Cieszyńskiego” (1848–1851), a następnie „Gwiazdki Cieszyńskiej” (1851–1887), której wydawcą pozostawał do 1891 r. Na łamach tych pism przeciwstawiał się germanizacji oraz walczył o równe prawa dla polskiej ludności i języka polskiego, dążył do podniesienia poziomu cywilizacyjnego i kulturalnego polskich Ślązaków, a także wielokrotnie domagał się połączenia Śląska Cieszyńskiego z pozostałymi ziemiami polskimi. Jego teksty odgrywały szczególnie ważną rolę w okresach wyborów do Śląskiego Sejmu Krajowego austriackiej Rady Państwa. Popierając zawsze polskich kandydatów, Stalmach budował jednocześnie poczucie wspólnoty narodowej u polskich katolików i ewangelików mieszkających na Śląsku.
Paweł Stalmach ponadto organizował i współtworzył wiele polskich organizacji na Śląsku Cieszyńskim, między innymi stowarzyszenia oświatowe: Czytelnię Polską wraz z Biblioteką Ludu Kraju Cieszyńskiego (1848) oraz Czytelnię Ludową (1861), ponadto Towarzystwo Naukowej Pomocy dla Księstwa Cieszyńskiego (1872) udzielające stypendiów uczącej się młodzieży, a także Macierz Szkolną Księstwa Cieszyńskiego (1885), która organizowała pierwsze polskie szkoły w regionie.
Paweł Stalmach zmarł 13 listopada 1891 r. w Cieszynie i pochowany został na Cmentarzu Komunalnym w Cieszynie.
Tekst: Danuta Kubala, zdjęcia: Ryszard Stanclik
Odpowiedz