Leopold Kłoda - prelegent
3 kwietnia 2023 r. w jaworzańskim Oddziale PTEw odbyło się kolejne spotkanie. Temat „Konfederacja Warszawska w 450 rocznicę jej uchwalenia” przedstawił prezes Oddziału, Leopold Kłoda.
28 stycznia 1573 r. sejm konwokacyjny w Warszawie podjął uchwałę zawierającą postanowienia dotyczące zapewnienia swobody wyznania szlachcie Rzeczpospolitej Obojga Narodów, znaną jako Konfederacja Warszawska. Gwarantowała ona bezwarunkowy i wieczny pokój między wszystkimi różniącymi się w wierze, zapewniała tzw. innowiercom równouprawnienie z katolikami i opiekę państwa. Dokument uważany jest za początek gwarantowanej prawnie tolerancji religijnej.
Prelegent zwrócił uwagę, że aby zrozumieć doniosłość tego dokumentu, należy przypomnieć kilka faktów z historii Europy i I Rzeczypospolitej szlacheckiej doby ostatnich Jagiellonów i pierwszych królów elekcyjnych, gdyż Polska okresu Odrodzenia wcale nie była monolitem jednego Kościoła Katolickiego. Tereny wschodnie Rzeczypospolitej i Litwy zamieszkiwali wyznawcy prawosławia, a król Zygmunt Stary przyjął hołd lenny od zwierzchnika pierwszego w Europie państwa luterańskiego, Prus Książęcych – Albrechta Hohenzollerna. Do Polski przedostawały się również nowinki religijne z zachodu Europy zyskując swoich zwolenników. Z południa napływali Bracia Czescy, osiedlając się w rejonie Leszna, znajdując tam swojego protektora ewangelika Leszczyńskiego, i na Litwie. Luteranizm znalazł swoich wyznawców w miastach królewskich, Gdańsku, Toruniu, Krakowie, Poznaniu (ród Górków) oraz na Kujawach i w zachodnich terenach poznańskiego. Kalwinizm (ewangelicy reformowani) znalazł swoich zwolenników wśród szlachty małopolskiej, na ziemi Sandomierskiej, Lubelskiej, Wołyńskiej, na Litwie w rejonie Nieświeża i Kiejdan.
Osobną grupę innowierców w tym czasie stanowili bracia polscy – arianie. Przywędrowali oni do Polski z Italii uciekając przed prześladowaniami w latach 50. XVI wieku. Działali wspólnie z kalwinistami do roku 1563, gdy na synodzie doszło do rozłamu. Arianie nie uznający dogmatu o Trójcy Świętej (twierdzili, że Bogiem jest tylko Bóg Ojciec) odłączyli się od kalwinistów tworząc „zbór mniejszy” – braci polskich. W historii polskiej myśli społecznej zapisali się arianie jako jedni z pierwszych bojowników o sprawiedliwość, równość społeczną i powszechny pokój. Odmawiali służby wojskowej i służby administracyjnej, potępiali karę śmierci. Arianie ze względu na swoje poglądy od początku spotykali się z niechęcią, a później z wrogością i prześladowaniami ze strony Kościoła katolickiego i różnych wyznań protestanckich. Wrogość wobec arian wzmogła się podczas najazdu szwedzkiego; zebrany w 1658 r. Sejm Rzeczypospolitej uchwalił wygnanie wszystkich zwolenników arianizmu z Polski (alternatywą było przejście na katolicyzm albo kara śmierci). Wówczas arianie przenieśli się do Niderlandów i Siedmiogrodu.
Podpisany 28 stycznia 1573 r. dokument Konfederacji Warszawskiej, pod którym pieczęcie przyłożyło 208 osób, był pierwszym tego typu aktem w całej Europie. Miał wpływ na życie polityczne w Polsce aż do jej upadku w 1795 r. To, że Polska zyskała miano „państwa bez stosów”, było możliwe także dzięki podpisaniu Konfederacji Warszawskiej. Dzięki niej Rzeczpospolita zyskała w Europie miano „azylu heretyków”. Ten ważny dla naszych dziejów dokument znajduje się dziś w Archiwum Głównym Akt Dawnych i stanowi bezcenną pamiątkę, Od 2003 r. tekst Konfederacji Warszawskiej znajduje się na liście UNESCO „Pamięć Świata”.
Tekst: Danuta Kubala, zdjęcia: Ryszard Stanclik
Odpowiedz