Maciej Lipiński podczas prelekcji
21 marca 2022 r. na spotkaniu warszawskiego Oddziału PTEw gościliśmy Macieja Lipińskiego – prezesa Fundacji Kamienie Niepamięci. Tematem tego spotkania było „Osadnictwo olęderskie na Mazowszu”. Prelegent nakreślił historię osadnictwa na terenach dzisiejszej Polski, które rozpoczęło się już w XVI wieku i było osadnictwem na prawie holenderskim.
Napływ tej ludności, pochodzącej początkowo z Fryzji i Niderlandów, spowodowany był prześladowaniami religijnymi – osadnicy byli mennonitami – był to odłam anabaptyzmu, ale chętnie ich przyjmowano ze względu na wysoki poziom kultury rolnej i duże doświadczenie w gospodarowaniu na terenach zalewowych. Osiedlano ich na obszarach wzdłuż rzek i na terenach podmokłych. Zakładali całe systemy rowów i groble, użyźniając obszary, które pozornie nie nadawały się do zagospodarowania. Charakterystyczne były też ich zabudowania.
Secymin, pozostałości cmentarza ewangelickiego
Nowe Wymyśle, dawny dom modlitwy mennonitów
Na Mazowszu powstało około 200 wsi olęderskich wzdłuż biegu rzek Wisły, Bugu, Narwi i Wkry. Pierwsi osadnicy trafili na Saską Kępę w 1628 r., potem w 1630 r. zasiedlili Urzecze, a w 1645 r. założyli wieś Holendry Baranowskie. Zajmowali się hodowlą bydła, koni, produkcją serów, sadownictwem i przetwórstwem owocowym (powidła, marmolady).
Pozostałości cmentarza w Zycku
Pozostałości cmentarza mennonickiego w Sadach
Druga fala osadnictwa to przełom XVIII i XIX w. – miejscowości Kazuń, Wilków, Sycymin. Ci osadnicy byli już gównie luteranami. Do dziś zachowały się ślady tego osadnictwa, choć już nieliczne: charakterystyczne wierzby mazowieckie (chociaż tak naprawdę pochodzą one z Holandii), kanały melioracyjne, wały przeciwpowodziowe, domy zbudowane na sztucznie usypanych wzniesieniach (tzw. terpach).
Charakterystycznych budynków mieszkalnych i domów modlitwy do dziś niewiele się zachowało, gdyż mieszkańcy tych osad opuścili te miejsca po 1945 r. Ale zachowały się resztki cmentarzy mennonickich i ewangelickich, które w ostatnich latach są na nowo odkrywane i odrestaurowywane przez działaczy społecznych, miejscowe społeczności i powstające fundacje. W ten sposób przypominana jest historia tych terenów.
Tekst i zdjęcia: Aldona Karska
Odpowiedz