Relacja z obchodów 100-lecia PTEw (4-6 października 2019 r.)

W pierwszy październikowy weekend członkowie Oddziałów Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego z różnych miast Polski świętowali swój jubileusz 100-lecia. Rocznicowe uroczystości zorganizowane zostały przez Oddział poznański przy tamtejszej parafii ewangelickiej, której przewodniczy ks. Marcin Kotas. Można podkreślić, że poza symbolicznym, nieprzypadkowym wyborem tego miejsca, jubileuszowe obchody mogły odbyć się na terenie nowoczesnego zaplecza lokalowego poznańskiej parafii przy kościele Łaski Bożej (usytuowanego w parku im. Ks. Gustawa Manitiusa), gdzie przebywający w dniach 4-6 października uczestnicy spotkać się mogli z godną podkreślenia gościnnością gospodarzy.

Obecna szczególna rocznica, podobnie jak wcześniejsze „okrągłe”, odbywała się nieprzypadkowo w stolicy Wielkopolski, gdzie przed stuleciem – 22 października 1919 roku polscy działacze przybyli do Poznania powołali własne stowarzyszenie (pierwotnie pod nazwą Towarzystwo Ewangelickie), aby w ten sposób zaznaczyć swoją obecność na terenach odzyskanych po I wojnie światowej przez Polskę. Czytelnikom niniejszego serwisu nie trzeba zapewne przypominać dziejów PTEw, niemniej wato przy tej okazji wspomnieć, że powstała organizacja skupiająca świeckich wiernych zapewniała oparcie polskim ewangelikom osiedlającym się w Poznaniu u zarania polskiej niepodległości, do czasu utworzenia poznańskiej parafii ewangelicko-augsburskiej (1924) funkcjonującej potem w cieniu wielkopolskiego Kościoła unijnego będącego pozostałością czasów pruskich [1].

Minione sto lat działalności, jak też realia współczesne polskiego ewangelicyzmu stały się tematem jubileuszowych refleksji, których nie zabrakło w trakcie świętowanego w Poznaniu Jubileuszu. Organizatorzy wydarzenia zadbali, aby prawie trzydniowe obchody obfitowały w szereg atrakcji, spotkań oraz akcentów muzycznych.

Osoby, które zgłosiły swoją chęć uczestnictwa w obchodach, dotarły do Poznania już w piątkowe popołudnie. Rocznicowe wydarzenia rozpoczęły się popołudniowym spotkaniem na parafii poznańskiej. Gospodarze zadbali o zapewnienie bazy noclegowej przybyłym, nie zabrakło poczęstunku, rozmów oraz zapoznania się z czekającym na uczestników programem. Nad całością organizacyjną czuwała z ramienia gospodarzy dr hab. Małgorzata Grzywacz wraz z dr. Michałem Jadwiszczokiem, którzy przejęli na siebie trud organizacyjny poznańskich obchodów.

Główne uroczystości rozpoczęły się w sobotę o godz. 10 w kościele Łaski Bożej. Zainicjowane zostały uroczyście słowem powitalnym. Z ramienia gospodarzy uczestników powitała dr hab. Małgorzata Grzywacz, przekazując w dalszej kolejności głos prezesowi Zarządu Głównego PTEw – Józefowi Królowi. Prezes w sposób szczególny przywitał przybyłych na uroczystości duchownych wraz z małżonkami – biskupa Kościoła ks. Jerzego Samca wraz z małżonką, biskupa diecezji wrocławskiej – ks. Waldemara Pytla z małżonką, a także biskupów seniorów – Jana Szarka oraz Rudolfa Bażanowskiego z diecezji mazurskiej. Podkreślił także obecność przedstawicieli bliźniaczych towarzystw – Mazurskiego Towarzystwa Ewangelickiego oraz Towarzystwa Ewangelickiego Heritas z Zaolzia – Adama Cieślara.

Przed rozpoczęciem właściwego bloku merytorycznego Słowem Bożym posłużył ks. Waldemar Pytel w swoich rozważaniach nawiązując do roli Towarzystwa jako ważnej formy ewangelickiej aktywności w świecie, opartej na ludzkim zaangażowaniu, ale także wierności prawdzie Ewangelii. Na część merytoryczną złożyły się trzy wystąpienia zaproszonych mówców, obejmujące powrót do początków PTEw, jak i refleksje nad współczesnością. Pierwszy prezes Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego – mec. Bernard Rozwałka (prezes PTEw po rozszerzeniu działalności na cały kraj w latach 80.) przypomniał trudne przedwojenne początki organizacji , przypomniał ludzi, którzy współtworzyli pierwotnie tylko poznańskie ewangelickie stowarzyszenie, w tym ks. Karola Kotulę, późniejszego biskupa Kościoła, rodzinę ks. Jana Badury, prof. Edwarda Hauptmana oraz innych działaczy przecierających szlak do powołania własnych struktur organizacyjnych, które były wstępem do utworzenia samodzielnej parafii ewangelicko-augsburskiej w Poznaniu. Mec. Rozwałka wskazywał na wielostronność przedwojennej działalności Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego, które starało się opiekować współwyznawcami w Wielkopolsce m.in. organizując opiekę dla osieroconych po wojnie dziećmi (Dom Dziecka w Ligotce Kameralnej, odbywających służbę żołnierzy, zapewniając bazę lokalową dla ewangelików na terenie miasta (zakup kamienicy). Przypomniane zostały czasy po 1945 roku, które ograniczały mocno stowarzyszeniową aktywność, realizowaną przez poznańskich działaczy na przekór realiom socjalistycznego państwa.

Drugim mówcą tego dnia był prof. Jarosław Płuciennik, w ramach swej specjalizacji – literaturoznawca, prezes łódzkiego Oddziału PTEw, a także członek Synodu Kościoła. W swoim wystąpieniu zatytułowanym „Ewangelicka jakość a wyzwania cyberkultury” profesor starał się odpowiedzieć na pytanie – co ewangelicy mogą dzisiaj zaproponować światu zdominowanemu przez Internet, kulturę cyfrową, ograniczanie kontaktów międzyludzkich do ich wirtualnych wymiarów? Czym jednocześnie zastąpić panujące w dzisiejszym świecie rozproszenie, zagubienie, nieprzejrzystość ludzkich relacji? W odpowiedzi zaproponował kategorię wywiedzioną także z własnych osobistych doświadczeń – kategorię „uważności” , postulowaną potrzebę wyciszenia, refleksji i modlitwy, zatrzymania uwagi na własnej duchowości, własnym stosunku do świata, do Boga i do innych. Ta zdawałoby się mało popularna propozycja, zdaniem Profesora, powinna wyznaczać nową wizję działania, działania opartego na prawdzie Ewangelii, niesieniu pomocy wzorem przypowieściowego Samarytanina, ucieleśnianiu Słowa na przekór panującym ograniczeniom. Ewangelicy redukujący zgodnie z reformacyjnym postulatem swoją wiarę do czterech kolejnych „sola…” zobowiązani są w sposób szczególny do bycia „tu i teraz”, do przeżywania świata w nawiązaniu do owej „uważności”, skupienia na codzienności, prawdzie zaangażowania w sprawy świata.

Trzecia mówczyni – prof. Katarzyna Meller z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu (Zakład Literatury Staropolskiej) „zabrała” słuchaczy w symboliczną podróż po Poznaniu przybliżając miejsca, ludzi, wydarzenia związane z renesansową, a jednocześnie luterańską przeszłością miasta. Mówczyni szczególną uwagę zwróciła na Akademię Lubrańskiego, szkołę o charakterze humanistycznym założoną w 1518 r. przez poznańskiego biskupa Jana Lubrańskiego (1456-1520). Czasy świetności, jak się okazało, zawdzięczała Akademia niemieckiemu działaczowi reformacyjnemu, wychowankowi Melanchtona (przyjaciela Lutra) – Krzysztofowi Hegendorferowi (1500-1540), który przybył do miasta, aby stworzyć nowoczesną szkołę kształcącą humanistów. Do wychowanków poznańskiej Akademii należeli m.in. wczesnorenesansowy poeta Klemens Janicki, a także królewiecki wydawca pism protestanckich – Jan Seklucjan. Prelekcja była jednocześnie przypomnieniem klimatu Poznania jako miejsca sprzyjającego Reformacji, a wraz z nią rozwoju kultury czytelniczej łączącej humanizm z zainteresowaniem przywożonymi do stolicy Wielkopolski nowymi hasłami religijnymi.

Po części wykładowej przyszedł czas na moment symboliczny, który w sposób szczególny upamiętnił Jubileusz 100-lecia. Ze względu na niekorzystną tego dnia aurę pogodową przewidziane odsłonięcie tablicy pamiątkowej nie mogło odbyć się w miejscu swego przeznaczenia – przy budynku zlokalizowanym na terenie miasta stanowiącym własność PTEw. Odsłonięcie tablicy upamiętniającej 100-lecie Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego zaaranżowane zostało w kościele. Symbolicznego aktu odsłonięcia dokonał pierwszy po 1983 r. prezes Towarzystwa – mec. Bernard Rozwałka wraz z obecnym prezesem – Józefem Królem (w późniejszym czasie tablica trafi na swoje właściwe miejsce). Każda tablica pamiątkowa jest upamiętnieniem przeszłości, w tym wypadku – nie tylko trwania w ciągu wieku struktur organizacyjnych stowarzyszenia, ale także idei, wartości i dorobku Towarzystwa, współtworzonego przez kolejne pokolenia działaczy, od 1983 r. nie tylko poznańskich, ale także z wielu parafiach ewangelickich z terenu całego kraju.

Ostatnim punktem przedpołudniowego programu była prezentacja książki wydanej z okazji 100-lecia, wydanej przez obchodzące swój jubileusz Towarzystwo, przedstawiającej stowarzyszeniową działalność od jej początków po dzień obecny, z przypomnieniem różnorodności podejmowanych na przestrzeni kolejnych dziesięcioleci działań, projektów, wyzwań. Książka przygotowana została przez dr. hab. Jana Szturca przy współpracy – dr Anety M. Sokół, prof. Karola Karskiego i ks. Karola Długosza. Jest to okazale wydany, ponad 400-stronicowy tom, bogato ilustrowany, zatytułowany „Działalność Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego 1919-1983-2019”. Podczas rocznicowego spotkania książkę zaprezentował słuchaczom jej autor, przypominając ponownie losy Towarzystwa, wspominając również osoby, które zapisały się w stowarzyszeniowej działalności. W sposób szczególny, nie jedyny tego dnia, przypomniana została dr Zofia Wojciechowska z Łodzi, honorowy członek PTEw, była prezes Zarządu Głównego, zasłużona wraz z mężem Andrzejem Wojciechowskim (1930-2018) dla powołania periodyku „Słowo i Myśl”, ukazującego się po dzień dzisiejszy (w wersji internetowej).

Po uroczystym obiedzie, który miał miejsce na terenie parafialnym, uczestnicy podzieleni na dwie grupy, pod okiem profesjonalnych przewodników, udali się na wycieczkę po Poznaniu, w ramach dwóch przygotowanych tras wycieczkowych. Była to okazja do nieco bliższego poznania miasta, miejsc historycznych, związanych z dziejami Poznania, jego kulturą oraz dorobkiem, ale także konfesyjną przeszłością wielkopolskiej stolicy. Mieliśmy okazję zwiedzić rzymskokatolicką katedrę na Ostrowiu Tumskim, zatrzymać uwagę na zabytkowych budowlach Poznania, podziwiać rynek poznański wraz z jego okazałym ratuszem oraz innymi zabytkowymi obiektami. Spacer zakończył się przy kamienicy, gdzie odbywały się w XVI wieku pierwsze luterańskie nabożeństwa na terenie miasta. Na zakończenie wycieczkowicze mogli również nabyć słynne Marcińskie rogale. Po powrocie na teren parafialny w kościele Łaski Bożej wysłuchaliśmy koncertu w wykonaniu Zespołu Muzyki Dawnej „Discors Concordia”. Kilkuosobowy zespół przeniósł słuchaczy w świat muzyki dawnej, w tym twórczość włoskich, niemieckich oraz francuskich kompozytorów kolejnych epok.

Zakończeniem sobotniego programu była uroczysta kolacja przygotowana na teranie parafii. Był to czas rozmów, kameralnych dyskusji oraz radości ze wspólnego przebywania w tym szczególnym rocznicowym momencie. Podczas kolacji przekazane zostały jubileuszowe gratulacje, które Towarzystwu przesłali lub przekazali za pośrednictwem innych – biskup diecezji pomorsko-wielkopolskiej ks. dr hab. Marcin Hintz, biskup diecezji cieszyńskiej ks. dr Adrian Korczago oraz prof. Ewa Chojecka, honorowy członka PTEw. Szczególne gratulacje przekazał obecny na uroczystości delegat zarządu Stowarzyszenia Ewangelickiego Hereditas z Zaolzia – Adam Cieślar, przekazując życzenia od zaolziańskich działaczy.

Zakończeniem uroczystości jubileuszowych było niedzielne nabożeństwo, które rozpoczęło się o godz. 10.00 w poznańskim kościele. Rocznicową liturgię sprawował ks. biskup Jerzy Samiec wraz z poznańskim proboszczem ks. Marcinem Kotasem. Kazaniem posłużył ks. biskup, który nawiązał do historii zawiązania się Towarzystwa Ewangelickiego w Poznaniu, jak też jego dalszych losów, idei przyświecających działaczom w ciągu minionego stulecia. Biskup zwracał uwagę imperatyw niesienia pomocy innym, co stanowi kwintesencję całego chrześcijańskiego życia, co powinno uwidaczniać się w życiu każdego ewangelika, co także leży u podstaw wspólnej działalności obchodzącej swój jubileusz organizacji.

Po nabożeństwie przyszedł czas na pożegnalną kawę, ostatnie rozmowy, refleksje oraz przy okazji planowanie kolejnych wspólnych przedsięwzięć i wydarzeń. Uczestnicy mogli otrzymać rocznicową książkę, podsumować wspólnie spędzony czas, pożegnać spotkanych znajomych i przygotować się do drogi. Była to również okazja do wspólnych zdjęć, nawiązania nowych znajomości i pożegnalnych obietnic. Trzydniowe świętowanie jubileuszu 100-lecia zakończyło się w Sali parafialnej przy kawie i herbacie.

W jubileuszowym spotkaniu uczestniczyło łącznie około stu osób, w tym kilkudziesięciu przyjezdnych. Udział wzięli członkowie Oddziałów z Cieszyna, Jaworza, Katowic, Warszawy, Łodzi , Zielonej Góry. Spośród członków honorowych PTEw obecni byli – ks. bp. Jan Szarek, mec. Bernard Rozwałka i prof. Karol Karski.

Szczególne słowa podziękowania w imieniu uczestników należą się poznańskim działaczom, którzy przygotowali uroczystość – prof. Małgorzacie Grzywacz oraz dr. Michałowi Jadwiszczokowi. Słowa podziękowania należy również skierować do uczestniczącego w Jubileuszu poznańskiego proboszcza – ks. Marcina Kotasa za gościnne przyjęcie w progach poznańskiej parafii. Miłym dodatkiem dla duchowych i intelektualnych przeżyć były serwowane specjały kulinarne, w tym słodkie ciasta a wraz z napojami, sobotni obiad oraz uroczysta kolacja centralna, która była nie tylko uzupełnieniem energii po odbytych spacerach po mieście, ale także zachwycać mogła różnorodnością dań i odświętnym charakterem.

Tekst: Aneta M. Sokół, zdjęcia: Aldona Karska

[1] Polskie Towarzystwo Ewangelickie powstało 22 października 1919 r. z inicjatywy polskich działaczy przybyłych do Poznania wkrótce po zakończeniu I wojny światowej. Stowarzyszeniowe struktury zapewniły organizacyjne oparcie polskim ewangelikom do czasu utworzenia własnej parafii istniejącej przez cały okres międzywojenny w cieniu wielkopolskiego Kościoła Unijnego skupiającego niemieckojęzycznych wiernych (Ewangelicki Kościół Unijny w Wielkopolsce). Towarzystwo reaktywowane po 1945 r. mogło prowadzić działalność w sposób zdecydowanie ograniczony, dopiero w latach 80-tych poszerzając swoją działalność na teren całego kraju. Obecnie funkcjonuje kilkanaście Oddziałów Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego (PTEw) skupiając członków z kilku Kościołów ewangelickich, przy znaczącej większości działaczy luterańskich.