Grudniowe spotkanie katowickiego Oddziału PTEw poświęcone zostało dziejom górnośląskiego ewangelicyzmu. Autorem wygłoszonej 20 grudnia prelekcji był dr hab. Jan Szturc, członek zarządu Oddziału, jak i wieloletni działacz ogólnopolskich struktur Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego. Prelekcja zatytułowana „Ewangelicy w Katowicach i na Górnym Śląsku” wzbogacona została materiałem ilustracyjnym zaprezentowanym w postaci multimedialnej, a w przedstawieniu tematu uwzględnione zostały najważniejsze dla rozwoju wyznania na Śląsku wydarzenia, szczegóły statystyczne, architektoniczne, sylwetki współwyznawców, po współczesny wizerunek parafii katowickiej.
Przybliżając zebranym górnośląskie losy ewangelicyzmu Jan Szturc rozpoczął wykład od przypomnienia rozwoju XVI-wiecznej Reformacji na Śląsku, ze wskazaniem na rolę Wrocławia dla szerzenia poglądów Lutra (w tym przez Ambrożego Maibana) oraz kolejno wznoszone świątynie luterańskie, wraz z kościołem Jezusowym w Cieszynie. Zwrócił uwagę na różnicowanie się dzielnicy śląskiej pod względem wyznaniowym, także pod względem przynależności państwowej (austriacki Cieszyński Śląsk oraz pruski Górny Śląsk), z czasem z potocznym zawężeniem nazwy Górny Śląsk tylko do aglomeracji katowickiej. Stojąc przed niełatwym zadaniem omówienia historii wyznania na przestrzeni 500 lat, przybliżył okres szczególnego rozwoju ewangelicyzmu pod panowaniem pruskim, gdy w miastach śląskich zaczęły powstawać ewangelickie świątynie (m.in. Tarnowskie Góry, Pszczyna, Bytom), zaczęły kształtować się struktury parafialne, w tym ze względu na przybywających do pracy osadników, w części wyznania ewangelickiego. Rozwój śląskiego ewangelicyzmu jako wyznania państwowego, finansowanego przez protestanckich władców, uwarunkowany był przynależnością do Kościoła Ewangelicko-Unijnego w Prusach, powołanego w 1817 r. celem zjednoczenia luteran i ewangelików reformowanych. Prelegent zwrócił uwagę na rolę znanych niemieckich rodów protestanckich, zasłużonych dla rozwoju przemysłu, miast i materialnej kultury Śląska (m.in. Donnesmarcków, Hochbergów, Tiele-Wincklerów). Przytaczając wybrane źródła statystyczne zapoznał słuchaczy z zachowanymi materiałami dotyczącymi stanu liczbowego wyznawców, m.in. zaznaczając, że istniały na mapie Śląska ewangelickie parafie zdominowane przez ludność polskojęzyczną.
Szczególnie ciekawą częścią wykładu było zaprezentowanie rozwoju ewangelickiej sieci parafialnej na Śląsku, począwszy od najstarszej macierzystej parafii w Tarnowskich Górach, po wydzielające się kolejno nowe, w tym powstałe z parafii bytomskiej – Katowice (1854), Królewska Huta (obecnie Chorzów), Miechowice. Na zaprezentowanych fotografiach ukazany został przegląd kościołów, starszych, wzniesionych w XIX wieku, jak też powojennych i najnowszych, w tym szczególna uwaga poświęcona została świątyni katowickiej, rozbudowywanej kilkakrotnie w związku ze wzrastającą liczbą wiernych. Jak mieli okazję dowiedzieć się słuchacze, dominującym stylem powstających kościołów był historyzm, nawiązujący do minionych epok architektonicznych (neogotyk, neoromanizm).
Z dużym znawstwem tematu dr hab. Jan Szturc omówił losy Ewangelickiego Kościoła Unijnego na Polskim Górnym Śląsku, funkcjonującego w okresie międzywojennym, zdominowanego przez wyznawców niemieckiego pochodzenia i starającego się zachować swoją niezależność w stosunku do polskich władz państwowych. Jako autor pracy poświęconej tym zagadnieniom przybliżył polsko-niemiecki konflikt toczący się obrębie Kościoła unijnego, w tym podjęte w 1937 roku przez administrację państwową próby ograniczenia samodzielności niemieckich ewangelików, które doprowadziły do poddania go polskiemu nadzorowi (Jan Szturc, Tymczasowa Rada Kościelna Ewangelickiego Kościoła Unijnego na Górnym Śląsku (1937-1939), Katowice 2003). Ostatnia część wykładu skoncentrowana została na losach parafii katowickiej, z przybliżeniem zasłużonych dla rozwoju miasta współwyznawców (m.in. Friedrich Grundmann – zarządca katowickich dóbr Huberta von Tiele-Wincklera) oraz przedwojennego i powojennego znaczenia parafii. W podsumowaniu przypomniane zostały współczesne formy działalności śląskich, w tym katowickich ewangelików.
Po prelekcji słuchacze tradycyjnie zdawali pytania. Pytano między innymi o stan źródłowego zachowania materiałów dotyczących parafii katowickiej, przechowywanych w katowickim Archiwum Państwowym czy w dokumentacji IPN-u. Słuchacze interesowali się także przedwojenną aktywnością katowickich ewangelików unijnych. Spotkanie niewątpliwie pozwoliło ugruntować wiadomości dotyczące rozwoju ewangelicyzmu w górnośląskim okręgu przemysłowym, pozostawiając także pewien niedosyt w zakresie podjętych prze prelegenta wątków i zagadnień szczegółowych dotyczących przeszłości wyznaniowej w regionie, jak i w poszczególnych miejscowościach Śląska.
Tekst i zdjęcia: Aneta Sokół
Odpowiedz