Łódzki oddział PTE powstał z inicjatywy księdza Mariusza Wernera i oficjalnie rozpoczął działalność 29 września 1984 roku.
Polskie towarzystwo Ewangelicki powstało w październiku 1919 roku w Poznaniu z inicjatywy późniejszego biskupa ks. Karola Kotuli. Był on wówczas radcą szkół wyznaniowych przy Kuratorium Okręgowym z siedzibą w stolicy Wielkopolski. Inicjatywa ta znalazła poparcie w kołach inteligencji ewangelickiej. Tu należy wspomnieć poparcie i pomoc jednego ze współzałożycieli Towarzystwa, prof. Edwarda Hauptmana.
Powołanie Towarzystwa miało wielką rolę do spełnienia. Chodziło nie tylko o skupienie w swoich szeregach świadomych polskich ewangelików, ale także i przede wszystkim o ratowanie pamiątek reformacji i podkreślenie, że ewangelicy to nie tylko Niemcy. Trzeba było upomnieć się i odzyskać tych ewangelików, którzy na skutek prowadzonej pod panowaniem Prus polityki dyskryminacji narodowej utracili własną tożsamość narodową i wyznaniową. Wszak działał tu Kościół Unijny, a w niektórych miejscowościach Kościół Staroluterski, obydwa podporządkowane władzom niemieckim.
Jako cele statutowe Towarzystwo przyjęto, obok pogłębiania życia religijnego, rozwijanie oświaty, opiekę nad sierotami i ubogimi i umacnianie polskiego ewangelicyzmu. Prowadzona w okresie międzywojennym działalność społeczno-religijna objęła przede wszystkim dzieci i młodzież. Organizowano imprezy, wycieczki, kolonie dla dzieci oraz gwiazdki dla najmłodszych i żołnierzy garnizonu poznańskiego.
II Wojna Światowa wstrzymała działalność tak PTE, jak i innych organizacji, które z chwilą podboju kraju przez Niemcy zostały zlikwidowane.
Powojenna rzeczywistość nie przyniosła spodziewanych zmian w organizacji stowarzyszeń. Przeciwnie, nastąpiło stopniowe ograniczanie przez władze roli niezależnych Towarzystw, prowadzące do ich likwidacji, a posiadane obiekty były odbierane. PTE udało się utrzymać wyłącznie w Poznaniu przy wielkim ograniczeniu działalności społecznej.
W skromnym, ograniczonym zakresie poznańskie PTE działało włączając się w życie parafii i nie tylko. W 1978 roku miało swój udział w organizowaniu 60-tej rocznicy odzyskania niepodległości. Rok później obchodziło już 60-ty jubileusz powstania. Wtedy to przyznano godność honorowego członka PTE ks. Waldemarowi Gastpariemu i p. Edwardowi Głowackiemu, synowi współzałożyciela, Edwarda Hauptmana.
W 1980 roku w związku ze zmianą ogólnej sytuacji społeczno-społecznej w kraju zaczęto myśleć o przywróceniu praw PTE i rozszerzeniu obszaru jego działania. Ta inicjatywa została zablokowana ogłoszeniem stanu wojennego, mogła być podjęta ponownie po roku 1983.
22 października 1983 roku wojewoda poznański akceptował podjęta wcześniej inicjatywę i wydał zgodę na utworzenie w Poznaniu towarzystwa z przedłużonym statutem. Zgodnie z podjętą uchwałą o powołaniu komórek terenowych, przez władze kościelne, od biskupa kościoła ewangelicko-augsburskiego do poszczególnych parafii, została przekazana wiadomość o reaktywowaniu PTE z zaleceniem organizowania oddziałów terenowych.
Łódzki oddział PTE powstał z inicjatywy księdza Mariusza Wernera i oficjalnie rozpoczął działalność 29 września 1984 roku. Na pierwszym zebraniu organizacyjnym został wybrany zarząd w składzie: przewodniczący – inż. Edward Głowacki sekretarz – dr Zofia Wojciechowska skarbnik – p. Teodor Ziegler członkowie zarządu – ks. Mariusz Werner, dr Zofia Keppe Do komisji rewizji zostali wybrani: mgr Wiesław Rożek, mgr Halina Gratkowska, mgr Paweł Schele, p. Waldermar Rechtsiegel.
Pierwszy prezes Oddziału inż. E. Głowacki na posiedzeniu ogólnym dnia 21 kwietnia 1986 roku został jednogłośnie wybrany honorowym członkiem łódzkiego PTE. W latach następnych skład zarządu kształtował się następująco: 21.04.1986 r. : Zofia Wojciechowska (przewodnicząca), Tadeusz Ordyński (sekretarz), Ewa Weigt (skarbnik), ks. Mariusz Werner, Zofia Keppe (członkowie). Później skarbnikiem został Czesław Aleksander.15.01.1990 r. : Zofia Wojciechowska (przewodnicząca), Rafał Leszczyński (sekretarz), Eugeniusz Miller (skarbnik), ks. Mariusz Werner, Wiesława Jackowiak (członkowie). 22.02.1993 r. : Zofia Wojciechowska (przewodnicząca), Rafał Leszczyński (vice-przewodniczący), Wiesława Jackowiak (konsultant do spraw historycznych), Alina Kronnenberg (sekretarz i skarbnik) 16.05.1997 r. : Henryk Panusz (przewodniczący), ks. Bogusław Milerski (vice-przewodniczący), Alina Kronnenberg (sekretarz i skarbnik), Roman Kowalski (członek)
Na zebraniu Wyborczym zwołanym po czteroletniej kadencji na dzień 05.07.2001 r. nie dokonano wyboru nowych władz z powodu niedostatecznej frekwencji, a także braku kandydatury przewodniczącego. Zarząd działał dalej w poprzednim składzie.
Nazwiska członków kolejnych zarządów zostały wymienione celowo, ponieważ pośród nich są osoby, które ze szczególnym zaangażowaniem i wielkim oddaniem pracowały dla PTE, a obecnie nie ma ich wśród nas.
Działalność łódzkiego oddziału PTE obejmuje:
— działalność zewnętrzna poprzez włącznie się w nurt życia polskiego protestantyzmu
— działalność wydawniczą
— działalność merytoryczną odczytowo-dyskusyjna o szerokim zakresie tematów
W pierwszych latach działalności, były to lata 80, oddział nasz z wielkim zaangażowaniem włączył się w prace dotyczące powstającego muzeum reformacji w Mikołajkach, uporządkowania i zabezpieczenia zbiorów, zapewnienia opieki merytorycznej.
Lektura protokołów ze spotkań, poświęconych temu ważnemu obiektowi, daje obraz jak trudny przebieg miały te starania. Ważny jest jednak efekt ostateczny, muzeum reformacji istnieje.
Następna sprawą, leżącą na sercu nie tylko ewangelikom, była odbudowa istniejącego przed wojną Szpitala Ewangelickiego w Warszawie. Oddział łódzki czynnie zaangażował się w odbudowę szpitala. Zgromadził dokumentację, ocenił, że istnieją możliwości realizacji przedsięwzięcia, dzięki obiecanemu wsparciu z zagranicy.
Jak wiemy, nie doszło do odbudowy szpitala, a powody upadku tego pomysł trudno ocenić. Działalność zewnętrzna naszego oddziału to także włączenie się działalność PTE na terenie kraju. Jest to udział w pracach oddziału głównego, w pracach spotkaniach, organizowanych przez oddziały terenowe, udział w uroczystościach jubileuszowych i rocznicach.
Nasi przedstawiciele uczestniczyli w zgromadzeniu delegatów PTE w Wapienicy, w Wiśle i w Poznaniu, forach ewangelickich, jakie odbywały się w Wiśle-Jaworniku, Toruniu, Krakowie i Warszawie, organizowali VII forum w Łodzi.
PTE przy czynnym udziale naszych przedstawicieli w osobach Rafała Leszczyńskiego i państwa Zofii i Andrzeja Wojciechowskich zorganizowała światowy zjazd Polaków Ewangelików, który odbył się we wrześniu 2004 roku w Warszawie. Zjazd zgromadził delegatów pochodzących z różnych krajów, m.in. USA, Czech, Wielkiej Brytanii, Szwecji i Australii. Razem ponad 50 osób. Z Polski, oprócz naszych przedstawicieli, obecni byli delegaci z Cieszyna, Bielska-Białej, Katowic, Krakowa i Warszawy.
Zjazd powołał światowe forum Ewangelików Polaków. Fundację przewodniczącego forum przyjął prof. Jerzy Hauptman. W skład prezydium weszli z Polski: prof. Janusz Maciuszko, dr Zofia Wojciechowska, Tadeusz Zieliński (poseł na sejm). Ustalono, że sprawy organizacyjne związane z działalnością forum koordynuje sekretariat z siedzibą w Łodzi w lokalu wydawnictwa ewangelickiego św. Mateusza, a organem prasowym będzie miesięcznik „Słowo i myśl” wydawany przez PTE.
Łódzki zarząd, mimo intensywnej działalności, widział potrzebę istnienia pisma o szerokiej tematyce dotyczącej ewangelików. To zadanie miał spełnić miesięcznik „Słowo i myśl” powstały początkowo jako dodatek do „Tygodnika Polskiego”. Miesięcznik nosił podtytuł „Przegląd Ewangelicki”, co początkowo nie było dobrze przyjęte przez władze kościoła. Po uzyskaniu od parafii lokalu przy ulicy Piotrkowskiej 102 powstało samodzielne wydawnictwo św. Mateusza. Redaktorem wydawnictwa był Andrzej Wojciechowski, radę programową reprezentował prof. Rafał Leszczyński. Wydawnictwo działało przez siedem lat. Dalszy druk miesięcznika przejął krakowski oddział PTE, a redaktorem został Bogusław Tondera. Obecnie „Słowo i myśl” wychodzi w Poznaniu pod redakcja Michała Jadwiszczoka, jako organ PTE.
Działaniem wydawnictwa św. Mateusza jest wydany w 1993 roku album „Cmentarz Ewangelicki w Łodzi”. Autorem tekstów z albumu jest Krzysztof Stefański. Nadzór nad wydaniem sprawował Andrzej Wojciechowski. W ubiegłym roku ukazało się drugie wydanie. Działalność merytoryczna to nasze spotkania, prelekcje, odczyty, sprawozdania i dyskusje. Na spotkaniach gościliśmy prelegentów prezentujących swój dorobek naukowy, a także osoby o znanych nazwiskach m.in. ks. Henryka Czembora, prof. Karola Karskiego, prof. Wiktora Leyk’a, prof. Janusza Maciuszko, prof. Rafała Leszczyńskiego, biskupa Jana Szarka. Gościliśmy także wielu historyków, artystów, literatów. Przy tym zakres przekazywanych informacji imponuje różnorodnością.
Ks. biskup Jan Szarek przekazał nam informacje o strukturze i organizacji konsystorza, o duszpasterstwie w wojsku i więzieniach, o umowie z przedstawicielem Radiokomitetu dotyczącej naszych nabożeństw oraz o problemach Diakonii i ChAT-u. Ks. Jan Cieślar przedstawił historie powstania wydziału teologii ewangelickiej. Kontynuacją tematu było wystąpienie ks. Bogusława Milerskiego dotyczące ChAT-u jako samodzielnej uczelni powołanej w 1954 roku.
Kościół Ewangelicko-Augsburski w czasie II wojny światowej to temat, który przygotował ks. Jan Cieślar. Mówiliśmy o pro-polskiej polityce i działalność Biskupa Juliusza Burschego. Wojna i czasy powojenne przyczyniły się do rozproszenie społeczeństwa ewangelickiego i znacznego uszczuplenia liczebności naszych parafii. Ten problem poruszyli w swoich wystąpieniach duchowni z Lublina i Żyrardowa.
Ks. Dariusz Chwastek, proboszcz parafii w Lublinie, przedstawił krótko historię lubelskiej parafii.
Informacje o kościele ewangelicko-reformowanym przekazał nam ksiądz Semko Koroza, duchowny tego kościoła z Łodzi.
Prof. Wiktor Leyk przedstawił rolę reformacji na terenie Mazur, Warmii i Prus na przestrzeni dziejów, począwszy od misji chrystianizacyjnej św. Wojciecha. Historię Mazur od XVI wieku przedstawił prof. Janusz Mociuszko, prorektor ChAT. Podkreślał niewłaściwą politykę władz PRL i jej efekt – masowa emigrację.
Prof. Karol Karski przybliżył nam postać Filipa Melanchtona, wielkiego reformatora, człowieka renesansu a zarazem najbliższego współpracownika ks. Marcina Lutra. Z kolei prof. Rafał Leszczyński poświęcił obszerne wystąpienie osobie Szymona Konarskiego. Ten sam prelegent na innym spotkaniu opowiedział nam również o Pawle Hulce Laskowskim. Były prelekcje, poświęcone osobie Józefa Piłsudskiego.
Prelegent ks. Hintz referował temat „Etyczne poglądy Marcina Lutra”.
Uwagi, którymi z kolei podzielił się z nami ks. Michał Makula, dotyczyły etyki protestanckiej.
Tematem poruszającym, wywołanym przez p. Wiśniewskiego, był temat „Wojna Sprawiedliwa”.
Tematom wojen było poświęcenie spotkanie o aktualnie prowadzonej wojnie w Iraku a tytułem spotkania „Co dobrego mogą zrobić Polacy w Iraku”. Spotkanie to odbyło się w Sali Akademii Medycznej, zorganizowane było przez KIK, Instytut Tolerancji i PTE. Prelegentami byli : Prof. Janusz Danecki, kierownik zakładu Arabistyki i Islamistyki UW prof. Hanssa Janischeer, kierownik katedry Bliskiego Wschodu, Ks. biskup Zdzisław Tranda, ks. Andrzej Światczak z łódzkiej filii Uniwersytetu Stefana Wyszyńskiego oraz pułkownik WP w stanie spoczynku – Zbigniew Skoczylas. Spotkanie zgromadziło 32 osoby.
Problem etyki w stosunkach człowieka z przyrodą przedstawiła dr Hanna Sztrantowicz, pracownik Instytutu Ekologii PAN. Nawiązaniem do tematu był wygłoszony przez Edmunda Szałasa referat pt. „Świat zwierząt w świetle etyki i filozofii”.
We współczesnym świecie występuje zainteresowanie Judaizmem oraz obserwuje się zjawisko antysemityzmu. Redaktor Dziennika Łódzkiego Pan Marek Budziarek, z wykształcenia teolog, przedstawił skrótowo podstawowe wiadomości o Judaizmie.
Nawiązaniem do tematu judaizmu było wystąpienie mgr Zbigniewa Paszty pt. „Dialog chrześcijańsko-żydowski”.
Kontynuacja tematu było wystąpienie katolickiego duchownego ks. Grzegorza Ignatowskiego, oparte na wydanej przez niego książce „Kościoły wobec przejawów antysemityzmu”. Ciekawostką na spotkaniu była obecność kantora Gminy Żydowskiej, który na zakończenie odśpiewał modlitwę w języku hebrajskim.
Na zakończenie kilka zdań o tematach z łódzkiego regionu. Mgr Ryszard Bronisławski zajął nas opowiadaniem o witrażach. Historyk sztuki Dominik Antoszczyk informował nas o tworzonym skansenie starego budownictwa miejskiego od historycznych już i mało pamiętanych domków tkaczy. Ten sam prelegent zreferował i ilustrował przeźroczami architekturę łódzkich rezydencji, powstałych w głównie w XIX wieku. Wybrał przykłady reprezentujące różne style oraz ciekawe elementy zdobnicze.
Wspomnę jeszcze o naszych małych spotkaniach świątecznych . Obok tradycyjnego opłatka i kolęd, niektórym spotkaniom towarzyszą rozmowy na tematy religijne.
Historia PTE i 25-letnia działalność oddziału Łódzkiego została podana w wielkim skrócie. Praca Oddziału i jej zakres przekracza możliwość bardziej dokładnego rzetelnego przekazu.
Wanda Suwalska
(źródło: „Informator Parafialny Boże Narodzenie 2009”, s. 2-7: http://www.mateusz.org.pl/informator.12.html)
Odpowiedz