Forum Ewangelickie (początkowo Sympozjum Ewangelickie, później Forum Inteligencji Ewangelickiej) powstało w 1994 r., dzięki inicjatywie i pasji prof. Pawła Puczka i jego brata Jana Puczka. U zarania tego ruchu chodziło o wsparcie dla odradzającego się szkolnictwa ewangelickiego, zwrócenie uwagi na potencjał intelektualny polskiej społeczności ewangelickiej, także o zintegrowanie środowiska pracowników naukowych, inżynierów, lekarzy, nauczycieli, artystów – ewangelików rozproszonych w diasporze.
Można uznać za swoisty fenomen fakt, że społeczny, niezinstytucjonalizowany ruch utrzymał się przez 21 lat (jedynie w 2000 r. Forum nie odbyło się). W tym czasie przedyskutowano wiele tematów ważnych dla naszej społeczności – dotyczących m.in. edukacji, poczucia tożsamości, kondycji polskiego ewangelicyzmu, relacji między tradycją a współczesnością, Większość obrad jest udokumentowana w formie publikacji, spośród których aż 11 zredagował Jan Puczek. Od pierwszych lat istnienia do dziś Forum skupia aktywnych ewangelików augsburskich i reformowanych (na kilku obradach, również na jubileuszowych, obecni byli także przedstawiciele Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego). Niezwykle ważna dla tego ruchu, zainicjowanego i rozwijanego przez świeckich, jest współpraca z duchownymi, ich obecność na obradach, wsparcie organizacyjne i finansowe Parafii, których członkowie są działaczami Forum.
W ciągu 21 lat Forum Ewangelickie stało się w pewnym sensie czynnikiem opiniotwórczym, dowiodło niezbywalnej potrzeby wspólnej dyskusji świeckich i duchownych, toczącej się nie tylko w strukturach kościelnych. Niewątpliwie Forum zintegrowało znaczącą część naszego środowiska, nawiązały się trwałe przyjaźnie ewangelików mieszkających w diasporze, których jednoczy wspólna troska o kondycję polskiego ewangelicyzmu.
W izbie pamięci Jury Gajdzicy
Przed domem Jury Gajdzicy - Cisownica
Tradycją Forum stały się wycieczki, odbywające się w przeddzień obrad, podczas których uczestnicy z całego kraju mogą nieco bliżej poznać miasto czy region gospodarzy. Tegoroczna wycieczka, zorganizowana i prowadzona przez Jana Puczka – „Śladami Jury Gajdzicy” – miała szerszy zakres tematyczny niż sugerował tytuł. Zaczęła się w Cieszynie, gdzie po „Uliczce Cieszyńskich Kobiet” oprowadziła uczestników jej inicjatorka – Władysława Magiera. Po spacerze na Wzgórzu Zamkowym i wizycie w Rotundzie św. Mikołaja uczestnicy przybyli do Cisownicy. W Domu Parafialnym sylwetkę Jury Gajdzicy – chłopa, furmana, zbieracza książek, twórcy własnych ekslibrisów, autora zapisków „Dlo pamięci rodu ludzkiego” – przedstawiła jego potomkini, Henryka Szarzec, a w cisownickim kościele ks. proboszcz Marek Twardzik opowiedział o dziejach Parafii. Ukoronowaniem wycieczki było zwiedzanie Izby Pamięci Jury Gajdzicy, utrzymywanej z wielką pieczołowitością przez potomków.
Jan Puczek otwiera obrady
Obrady XX Forum Ewangelickiego otworzył Jan Puczek. Dzieląc się jubileuszową refleksją, wspomniał o dokonaniach tego ruchu i ciągle aktualnych wyzwaniach. Na prośbę uczestników pozostawił na mównicy – jako swoistych patronów obrad – plik publikacji materiałów z Forum i statuetki Nagrody im. ks. Leopolda Otto, którą Paweł i Jan Puczkowie otrzymali w 2011 r. „za ideę i długoletnie organizowanie ogólnopolskich spotkań w ramach Forum Ewangelickiego, które (…) są miejscem refleksji nad dziedzictwem przodków oraz inspiracją do współczesnej aktywności, szczególnie w dziedzinie edukacji”.
Na otwarcie tegorocznych obrad przybyli przedstawiciele władz samorządowych: Jerzy Nogowczyk – starosta Powiatu Cieszyńskiego, Jan Poloczek – burmistrz Miasta Wisła, Janusz Buzek – radny Sejmiku Województwa Śląskiego, Stanisław Kubicius – przewodniczący Rady Powiatu Cieszyńskiego. Obecna była także Aleksandra Trybuś – posłanka na Sejm Rzeczpospolitej.
Ks. prof. Bogusław Milerski - rektor ChAT
Jubileuszowe słowa powitania wygłosili ks. Paweł Anweiler – biskup Diecezji Cieszyńskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP i ks. prof. dr hab. Bogusław Milerski – rektor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej. Odczytano także list prof. dr hab. Grażyny Szewczyk, która nie mogła przybyć na obrady.
Referat inauguracyjny, będący ukłonem dla Roku Kolberga, powierzono dr Arlecie Nawrockiej-Wysockiej z Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk: Nurt ewangelicki w działalności Oskara Kolberga. Dr A. Nawrocka-Wysocka jest autorką publikacji pt. Śpiewy protestanckie na Mazurach: tradycja ustna i pisana (Nagroda Związku Kompozytorów Polskich im. ks. prof. Hieronima Feichta z 2001 r.). Ponadto w latach 2005-2008 realizowała projekt badawczy, finansowany przez MNiSW, „Repertuar religijny społeczności ewangelickich w Polsce”, którego efektem było m.in. wydanie dwupłytowego albumu „Pieśniczki z kancenoła. Pieśni religijne ewangelików ze Śląska Cieszyńskiego” (I nagroda w I edycji konkursu „Fonogram źródeł” organizowanego przez Polskie Radio Program 2, w 2009 r.). Autorka, jako jedyny polski muzykolog, zauważyła wyznanie Oskara Kolberga, podjęła pionierskie badania nad tym aspektem życia i działalności naszego współwyznawcy. Na podstawie znakomitej znajomości literatury źródłowej, w tym korespondencji O. Kolberga, dr A. Nawrocka-Wysocka dowiodła, że etos ewangelicki miał znaczący wpływ na dokonania wielkiego etnografa, folklorysty i kompozytora.
Prof. Tadeusz Stegner
Prof. dr hab. Tadeusz Stegner, historyk z Uniwersytetu Gdańskiego, wybitny badacz polskiego ewangelicyzmu, zwłaszcza XIX-wiecznego, w referacie Czy tylko „Kuchnia, Kościół, Dzieci”? Kobiety w polskim protestantyzmie w XIX i w pierwszej połowie XX w., sięgnął do opinii Marcina Lutra na temat roli kobiet w małżeństwie (i społeczeństwie), a na ich tle przedstawił sylwetki kobiet, którym udało się przełamać stereotypy, zaistnieć publicznie i działać poza triadą Kościół-Kuchnia-Dzieci. Szczególnym walorem tego referatu było połączenie erudycji z poczuciem humoru.
Tę „historyczną” część obrad, prowadzoną przez prof. dra hab. Jarosława Świderskiego, zakończył referat mgr Alicji Saar-Kozłowskiej, z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Anna Wazówna – infantka Szwecji i Polski. Sylwetka tej niezwykłej kobiety przedstawiona została bardzo oryginalnie, gdyż dla Autorki, będącej historykiem sztuki, punktem wyjścia stała się symbolika pomnika Anny Wazówny, ufundowanego przez Władysława IV. Z interpretacji symboli, z informacji o relacjach rodzinnych, okolicznościach śmierci, o spóźnionym (i powtórzonym) pochówku wyłaniał się stopniowo obraz kobiety, która – mimo komplikacji rodzinnych, poważnych kłopotów zdrowotnych i nieprzychylności środowiska – trwała w swym wyznaniu i służyła ludziom jako dobroczyńca, zielarka i lekarka.
Na jubileuszowych obradach nie zabrakło komunikatów poświęconych szkolnictwu. Działalność szkół ewangelickich, w drugiej części piątkowych obrad, prowadzonych przez prof. dr. hab. Juliusza Gardawskiego, przedstawili:
- Piotr Machowski – dyrektor VII Prywatnego Liceum Ogólnokształcącego i Prywatnego Gimnazjum Nr 8 im. M. Reja w Krakowie; szkoły prowadzi Fundacja Edukacyjna im. J. S. Bandtkiego w Krakowie;
- Lidia Janik (dyrektor Szkoły Podstawowej) – Szkoły Ewangelickiego Towarzystwa Edukacyjnego im. Alberta Schweitzera w Gliwicach: szkoła podstawowa, gimnazjum i liceum ogólnokształcące;
- Agnieszka Bednarkiewicz-Sowińska – prezes Zarządu warszawskiej Fundacji „Ewangelickie Towarzystwo Oświatowe”; fundacja prowadzi przedszkole i szkołę podstawową;
- Lidia Pałac – dyrektor Liceum Ogólnokształcącego i Gimnazjum Towarzystwa Ewangelickiego w Cieszynie; zaprezentowano także Szkołę Podstawową TE (dyrektor Joanna Gibiec-Smierna) oraz Przedszkole TE (dyrektor Grażyna Podżorska);
- Józef Król – członek Zarządu Towarzystwa Szkolnego im. M. Reja w Bielsku-Białej, który omówił działalność szkół w ogólnym zarysie.
Powstanie Ewangelickiego Towarzystwa Oświatowego w Warszawie sygnalizowano już na zakończenie Forum w 2011 r., ale podczas tegorocznych obrad po raz pierwszy przedstawiona została jego działalność, dzięki której odradza się ewangelickie szkolnictwo w Warszawie, mające ambicje nawiązania do wielkich jego tradycji.
Wszystkie zaprezentowane polskie szkoły ewangelickie są w bardzo dobrej kondycji. Pokonując różnorodne trudności, proponują wartościową, atrakcyjną ofertę edukacyjną i wychowawczą, dysponują znakomitą kadrą pedagogiczną, są wysoko notowane w rankingach, osiągają bardzo dobre wyniki testów i egzaminów, mogą pochwalić się laureatami olimpiad przedmiotowych, śledzą losy swych absolwentów.
Dwa kolejne referaty odwoływały się do osobistych, lecz jakże różnych, doświadczeń autorów. Obrazy z przeszłości a współczesność diakonek, to temat wystąpienia Haliny Radacz, diakonki w Kościele Ewangelicko-Augsburskim. „Obrazami” były fakty, sytuacje, które zdarzyły w ciągu wielu lat pracy Autorki. Współczesnością – aktualny status prawny diakonek i jego konsekwencje. Opowieść tę cechowały powściągliwość emocjonalna i piękny język literacki. A jednak, mimo narracyjnego dystansu, bardzo wyraziste stały się uprzedzenia doświadczane zarówno ze strony niektórych objętych opieką duszpasterską parafian, jak i (raczej zwłaszcza) kolegów pastorów. Trud pokonywania tych uprzedzeń był niemały, ale prowadził do serdecznych, opartych na zaufaniu relacjach z parafianami. Po tym referacie, w toku ożywionej, rzeczowej dyskusji pojawił się projekt uchwały Forum w sprawie zmiany prawa Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Jak wiadomo, inna sytuacja prawna istnieje w Kościele Ewangelicko-Reformowanym, niemniej nie porównywano pracy kobiet służących pracą duszpasterską w obu tych Kościołach w Polsce.
Referat ks. Tomasza Pieczki dotyczył Udziału kobiet w życiu Kościołów reformowanych języków romańskich. Autor pracował wiele lat w Kościołach Ewangelicko-Reformowanych we Francji, zwłaszcza w Alzacji oraz w Belgii. Oprócz bardzo interesujących informacji na temat najnowszej historii tych Kościołów i ich prawodawstwa, w referacie znalazły się fakty świadczące o tym, że prawo kościelne stanowiące równość mężczyzn i kobiet w dostępie do funkcji i urzędów nie jest gwarantem owej równości w praktyce. Kobiety „pastorki” w tych krajach także napotykają trudności i bywają traktowane jak duszpasterze minorum gentium.
Grupa śpiewacza Wańcy
Można powiedzieć, że piątkowe obrady Forum były obramowane folklorem – od Kolberga po kończący dzień występ grupy śpiewaczej „Wańcy”, która zaprezentowała się w znanym i ciągle chętnie słuchanym śląsko-cieszyńskim repertuarze.
Sobotnie obrady, prowadzone w części przedpołudniowej przez prof. T. Stegnera, rozpoczął referat prof. dr hab. Kaliny Wojciechowskiej: Obecność Biblii w dokumencie Światowej Federacji Luterańskiej „Gender Justice Policy”. Recepcję tego dokumentu utrudnia fakt, że nie ukazał się jeszcze pełny jego przekład na język polski. Autorka referatu zwróciła uwagę na dyskusyjny dobór cytatów zarówno staro-, jak i nowotestamentowych, które komentowane są w sposób niekoniecznie spójny metodologicznie, gdyż egzegeza stopniowo ustępuje podejściu hermeneutycznemu. Z założenia dokument ten, przygotowywany przez prawie trzydzieści lat, konsultowany z wieloma środowiskami świeckimi i kościelnymi, ma być istotnym głosem na temat polityki równościowej w Kościołach luterańskich.
Z kolei Doświadczenia kobiety-prezbitera w Kościele Ewangelicko-Reformowanym w Polsce były tematem komunikatu Biruty Przewłockiej-Pachnik. Autorka pracowała jako prezbiter w Kolegium Kościelnym parafii warszawskiej w trudnych czasach stanu wojennego. Przez dwie kadencje była Prezesem Konsystorza Kościoła Ewangelicko-Reformowanego. Na tym urzędzie poprzedzały ją prof. Zofia Lejmbach i dr Dorota Niewieczerzał. Obecnie B. Przewłocka-Pachnik jest prezesem Diakonii Kościoła Ewangelicko-Reformowanego i przewodniczącą Komisji Diakonijnej Polskiej Rady Ekumenicznej. Była to skromna relacja na temat doniosłej działalności.
Dr Grażyna Kubica
Referat zamykający tę część obrad – Gender w perspektywie antropologicznej – wygłosiła dr Grażyna Kubica z Uniwersytetu Jagiellońskiego – socjolożka, antropolożka, autorka m.in. książek Siostry Malinowskiego, czyli kobiety nowoczesne na początku XX wieku, Śląskość i protestantyzm. Antropologiczne studia o Śląsku Cieszyńskim, proza, fotografia. W bardzo ciekawej formie zostały zasygnalizowane antropologiczne prace i wnioski badawcze, zwłaszcza Margaret Mead. Autorce udało się przekonać nawet osoby dotychczas nieufne, że pojęcie „gender” nie oznacza ideologii i nie zasługuje na odium.
Bardzo ważna dla wszystkich uczestników Forum była obecność na tej części obrad ks. bp. elekta Mariana Niemca (w przeddzień konsekracji).
Uczestnicy XX Forum Ewangelickiego przyjęli uchwałę, zainicjowaną przez Jana Puczka, adresowaną do synodu Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, o następującej treści:
Uczestnicy XX Forum Ewangelickiego, formułując swoje stanowisko wobec ograniczonych praw kobiet, zawartych w Zasadniczym Prawie Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, wnoszą, co następuje:
- Wyrażając sprzeciw wobec prawnego ograniczenia dostępu kobiet do ordynacji na duchownego prezbitera, wnioskujemy o zmianę prawa kościelnego tak, aby gwarantowało pełną równość mężczyzn i kobiet w dostępie do wszystkich funkcji Urzędu Duchownego.
- W głosowaniu niniejszej Uchwały uczestniczyli wyłącznie uprawnieni członkowie Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP.
- Uchwała została przyjęta bezwzględną większością głosów.
Wisła-Jawornik, 13 września 2014 r.
Władysława Magiera oprowadza po Uliczce Cieszyńskich Kobiet
Sobotnie obrady popołudniowe, prowadzone przez Bogusława Tonderę (dziennikarza, politologa, filozofa), rozpoczęły się komunikatami. Władysława Magiera, autorka trzytomowej książki Cieszyński szlak kobiet i nowo wydanej pozycji „Szlak kobiet Śląska Cieszyńskiego”, przedstawiła sylwetkę Marii Geysztowt Bernatowicz – działaczki społecznej, współzałożycielki polskiego Ewangelickiego Stowarzyszenia Niewiast w Cieszynie, tłumaczki Zarysu dziejów powstania i upadku reformacji w Polsce Waleriana hr. Krasińskiego. Było to preludium do niedzielnej uroczystości. Po nabożeństwie w Kościele Jezusowym w Cieszynie, na którym kazanie wygłosił proboszcz Parafii Ewangelicko-Reformowanej w Warszawie, ks. Michał Jabłoński, odbyło się uroczyste osłonięcie tablicy poświęconej Marii Geysztowt Bernatowicz. Tablica, zaprojektowana przez Urszulę Górnicką-Herma, a ufundowana przez Halinę Molak-Olczak, umieszczona została na ścianie domu parafialnego przy Placu Kościelnym.
Sylwetkę Zofii Lejmbach, wybitnej lekarki, profesora i prorektora Akademii Medycznej w Warszawie, pierwszej kobiety w urzędzie Prezesa Konsystorza Kościoła E-R, przedstawił prof. J. Świderski, który tradycyjnie już prowadził kolejny punkt obrad: Krąg dyskusyjny. Rozmawiano o różnych aspektach ról mężczyzn i kobiet w społecznościach ewangelickich.
W podsumowaniu obrad podkreślano spójność tematyczną Forum, dzięki której można było rozpoznać różne uwarunkowania społecznej roli kobiet, zwracano uwagę na wysoki poziom merytoryczny referatów i dyskusji, a także na fakt, że po raz pierwszy w pełni zabrzmiał na Forum głos Diakonek. Najskromniej chyba wypadła dyskusja nad przyszłością Forum. Nie rozstrzygnięto: czy należy ten ruch kontynuować w dotychczasowej, niezinstytucjonalizowanej formie, co nie jest sprawą prostą, czy też warto powołać stowarzyszenie lub fundację. Kwestia pozostała otwarta.
Sobotni wieczór zakończył się projekcją filmów Katarzyna von Bora i Cieszyńska uliczka kobiet.
Bardzo ważną częścią XX Forum były ciekawe, merytoryczne dyskusje, toczące się wokół problematyki wygłaszanych referatów. Można będzie zapoznać się z nimi w materiałach z jubileuszowych obrad, które organizatorzy obiecali opublikować.
W roku 2015 przypada sześćsetna rocznica śmierci Jana Husa. Z pewnością jego działalność będzie jednym z wątków przyszłorocznych obrad, na które przedstawiciele Kościoła Ewangelicko-Reformowanego zaprosili uczestników Forum do swej parafii w Zelowie.
Tekst: Maria Drapella, zdjęcia: Juliusz Gardawski
Odpowiedz