Dr hab. Jan Szturc - prelegent
21 października 2025 r. odbyło się jesienne spotkanie katowickiego Oddziału PTEw, które tradycyjnie odbyło się w sali parafialnej parafii ewangelickiej w Katowicach. Gościem spotkania był dr hab. Jan Szturc, hydrolog i meteorolog, profesor IMGW-PIB, a jednocześnie znany działacz luterański, członek zarządu głównego PTEw, także współzałożyciel i były prezes katowickiego Oddziału PTEw, autor wielu publikacji z zakresu dziejów protestantyzmu na Śląsku.
Spotkanie prowadziła prezes Oddziału, a prelekcja przedstawiona przez prof. Szturca dotyczyła działalności Towarzystwa Polaków Ewangelików, które powstało na Górnym Śląsku w czasach międzywojennych („Z dziejów Towarzystwa Polaków Ewangelików na Polskim Górnym Śląsku 1923-1939”). W wielowątkowym, ciekawym wykładzie wzbogaconym prezentacją multimedialną prelegent przybliżył, jak doszło do powstania Towarzystwa, jak wyglądała jego aktywność, jaką rolę spełniało Towarzystwo na tle ówczesnej sytuacji w Kościele ewangelickim na terenach górnośląskich.
Na początku prof. Szturc zwrócił uwagę na skomplikowaną sytuację ewangelików w przedwojennym województwie śląskim; przypominając, że po 1918 r. ukonstytuował się Ewangelicki Kościół Unijny na Polskim Górnym Śląsku (wcześniej był częścią Kościoła Unii Staropruskiej w państwie pruskim), który obejmował w większości niemieckich wiernych, w którym służbę sprawowali również niemieccy duchowni. Kościół unijny na mocy Konwencji Górnośląskiej cieszył się znaczną autonomią i samodzielnością w swojej działalności. Na tym tle przedstawione zostało, jak rodziły się konflikty narodowościowe w ewangelickich parafiach unijnych, gdzie zaczęli przenikać ewangelicy Polacy, przybywający ze Śląska Cieszyńskiego oraz z Zaolzia, popierani przez władze polskie, w tym przez wojewodę śląskiego Michała Grażyńskiego. Wydarzenia te doprowadziły do powstania w 1924 r. Towarzystwa Polaków Ewangelików.
W drugiej części wykładu mogliśmy zapoznać się z różnymi formami działalności Towarzystwa, jego celami oraz sylwetkami wyróżniających się działaczy. Zaprezentowany został statut TPE, w którym kładziono nacisk na organizację nabożeństw w języku polskim, szkółek niedzielnych oraz uroczystych imprez polskojęzycznych z okazji świąt ewangelickich. Zwrócona została uwaga na znaczną liczebność Towarzystwa – oddziały tej ewangelickiej organizacji istniały w wielu miastach górnośląskich, w tym jednym z najbardziej aktywnych był oddział w Katowicach. Dzięki archiwalnym fotografiom wzbogacającym wykład, ukazana została aktywność oddziałów – wyjazdy, wycieczki, obchody rocznicowe oraz inne formy wspólnego spędzania czasu.
Prof. Szturc podkreślił, że głównym celem TPE była obrona polskości na Górnym Śląsku, w tym eliminowanie niemieckich wpływów ze struktur kościelnych. Towarzystwo cieszyło się w związku z tym dużym wsparciem ze strony władz województwa, w tym wsparciem finansowym. W koncepcji wojewody Grażyńskiego TPE miało spełniać powierzone mu zadania na drodze do przejęcia władzy przez polskich ewangelików w Kościele unijnym, czego nie udało się ostatecznie zrealizować. Po wygaśnięciu Konwencji Górnośląskiej, w okresie poprzedzającym wybuch wojny, nie powiodły się plany, w których TPE miało odegrać tak ważną rolę.
W tym wielowątkowym wykładzie przypomniane zostały sylwetki przedwojennych ewangelickich działacze, m.in. Stefania i Władysław Michejdowie czy prezesi katowickiego oddziału TPE – dr Jerzy Buzek oraz Gerard Rott. Podkreślona została także współpraca TPE z Ewangelickim Stowarzyszeniem Niewiast czy Związkiem Polskiej Młodzieży Ewangelickiej.
W podsumowaniu prof. Szturc zaznaczył, że ostatecznie Towarzystwo Polaków Ewangelików poniosło klęskę w swojej działalności, którą przypieczętowała II wojna światowa. Pomimo tego, jak zaznaczył, po zakończeniu wojny to dawni działacze TPE stawali się niejednokrotnie organizatorami życia parafialnego na Górnym Śląsku. Wobec braku polskich duchownych brali oni odpowiedzialność na odtworzenie struktur kościelnych.
Po zakończeniu był czas na dyskusję i pytania do prelegenta. Uczestnicy interesowali się aktywnością poszczególnych oddziałów TPE, rozmowy dotyczyły konfliktów narodowościowych w Kościele unijnym, jak również historycznego znaczenia Towarzystwa. Wspólnie podkreślono, że działalność TPE odgrywała wiodącą rolę w przedwojennym środowisku polskich ewangelików, w tym również jako wydawca „Ewangelika Górnośląskiego” (przedstawionego w odrębnej, wcześniejszej prelekcji).
Tekst i zdjęcia: Aneta M. Sokół
Odpowiedz