W Katowicach dr Jerzy Sojka mówił o Lutrze i szatanie

Dr Jerzy Sojka

Gościem kwietniowego spotkania Oddziału PTEw w Katowicach był dr Jerzy Sojka, teolog, wykładowca Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, autor wielu prac naukowych z zakresu luterańskiej teologii i jej współczesnej recepcji. Temat, który przedstawił słuchaczom, wzorem poprzednich spotkań nawiązywał do jubileuszowego Roku Reformacji skupiając uwagę na poglądach Reformatora („Szatan w teologii Lutra”).

Dr Sojka na wstępie zaznaczył, że Marcin Luter był człowiekiem swoich czasów, tkwiąc w średniowiecznej religijności przenikniętej demonicznością i wiarą w usilne starania zbuntowanego anioła zmierzającego za wszelką cenę do odciągnięcia ludzi od Boga – poróżnienia rodzaju ludzkiego ze Stwórcą. Przedstawiając z jednej strony sylwetkę Reformatora i poszczególne etapy krystalizowania się jego koncepcji zbawienia z łaski, prelegent ukazał, w jaki sposób figura diabła i dziedziczone po średniowieczu jego wyobrażenie kształtowało poglądy wittenberskiego zakonnika, w jaki sposób kontynuując chrześcijańską tradycję wiary w diabła Luter stopniowo przezwyciężał wizję ciążącego na człowieku fatum wynikającego z jego uzależnieniem od nieczystych mocy – złego ducha, antychrysta, kłamcy.

Powołując się na jedną z nowszych prac biograficznych na temat Lutra (Heiko A. Oberman, „Marcin Luter. Człowiek między Bogiem a diabłem”) dr Sojka argumentował, że stawiane sobie wewnętrznie pytania o szatana i zakres jego władzy prowadziły Reformatora do uznania całkowitej grzeszności człowieka, jego uzależnienia od grzechu, jego „niewolnej woli” podkreślanej w opozycji do humanistycznej koncepcji wolnej woli człowieka (Erazm z Rotterdamu, „O wolnej woli”). Zajmujący tak wiele miejsca w teologii i wypowiedziach Lutra „zły anioł” z czasem – podkreślił prelegent – stał się obrazem służącym do opisania sytuacji człowieka zawieszonego pomiędzy złem a wiarą w Boga i posłuszeństwem jego przykazaniom. Jak się okazuje, eschatologiczne poczucie walki z szatanem towarzyszyło Lutrowi przez całe życie i było wyrazem egzystencjalnych lęków epoki średniowiecza. Przezwyciężeniem tych lęków, przezwyciężeniem także poszukiwań samego Lutra, który chciał odnaleźć pewność zbawienia z perspektywy średniowiecznego człowieka, była koncepcja zbawienia z łaski, wynikająca z suwerenności samego Boga i ofiary Chrystusa, który odkupił rodzaj ludzki od „śmierci, grzechu i władzy szatana”.

Dr Sojka wyjaśnił słuchaczom, że pytania o szatana czy poczucie nieuchronności jego panowania nad ludzkimi skłonnościami, są wyraźnie widoczne w pismach Lutra, decydując o ich wewnętrznej dynamice i własnej drodze poszukiwań odpowiedzi i teologicznych rozwiązań tego problemu (m.in. w katechizmach). Kuszenie przez złe moce jest przypisane do ludzkiej egzystencji, ale ludzie otrzymali Słowo Boże, dzięki któremu mogą poznać obietnicę zbawienia, którą utrwalić ma wiara i dobrodziejstwo sakramentów. Przedstawiając Lutrowy „sposób” na szatana, prelegent podkreślił, jak wielką wagę przywiązywał Reformator do mocy chrztu zapewniającego ochronę przed władzą szatana, ale siłą rzeczy nie unicestwiającego jego knowań wobec ochrzczonego. Nauczaniu znaczenia chrztu służyła dołączona do „Małego katechizmu” tzw. książeczka chrztu. Ochronę przed szatanem, który prowadził walkę nie tylko z pojedynczym człowiekiem, ale także z Kościołem (m.in. wprowadzając niebiblijne praktyki kościelne), zapewniają także sakrament Wieczerzy Pańskiej, modlitwa, czytanie Pisma Świętego. W końcowych wyjaśnieniach dotyczących Lutrowych przemyśleń, dzięki którym przewartościowany został dotychczasowy, oparty na zasłudze dobrych uczynków akt zbawienia człowieka, prelegent przypomniał, że dla Wittenberczyka najważniejsza była objawiona w Chrystusie miłość Boga do człowieka, obietnica zbawienia z łaski, która potwierdzona na chrzcie powinna stale towarzyszyć ochrzczonemu, i w tym kontekście diabelskie kuszenie okaże się niestraszne, stając się raczej ćwiczeniem w wierze.

Po zakończonym wykładzie wywiązała się dyskusja na podjęty temat. Dotyczyła ona kwestii terminologicznych związanych z tematem (używania przez Lutra określeń diabeł, szatan), jak też innych zagadnień poruszanych przez Reformatora. Słuchaczy interesowała również współczesna teologia luterańska, jej przemiany i wierność wobec XVI-wiecznych koncepcji Ojca Reformacji. Dzięki erudycyjnemu i szeroko prezentującemu na tle wyobrażeń epoki wykładowi, uczestnicy spotkania mogli wzbogacić swoją wiedzę o szczegółowe, jak i ogólne spojrzenie na jedno z kluczowych dla Lutrowej teologii zagadnień, konstytuujące jego przemyślenia i koncepcję zbawienia z łaski przez wiarę.

Tekst: Aneta Sokół, zdjęcia: Jan Szturc