Marzec 2017 w jaworzańskim oddziale PTEw

Władysława Magiera - prelegentka

W związku z jubileuszem 500-lecia Reformacji, 6 marca 2017 r. w jaworzańskim Oddziale PTEw odbyła się prelekcja „Kobiety Reformacji”, którą przedstawiła Władysława Magiera z Cieszyna, historyk oraz autorka książek o śląskich kobietach.

W niezwykle interesujący i trafiający do słuchaczy sposób przedstawiła sylwetki trzech kobiet: Katarzyny von Bora Luter, Anny Wazówny oraz księżnej cieszyńskiej Katarzyny Sydonia. Były to kobiety przedsiębiorcze, mądre, wykształcone o niezwykłym harcie ducha. Było to godne podziwu, gdyż w XVI wieku (na co prelegentka zwracała szczególną uwagę) prawa kobiet były bardzo ograniczone obyczajowymi normami.

Katarzyna von Bora urodziła się 29 stycznia 1499 roku w Lippendorfie jako córka szlachcica z Miśni oraz Katarzyny Haubitz. Ponieważ sytuacja finansowa rodziny była trudna, więc rodzice zdecydowali się na oddanie córki do klasztoru cysterek. Był to klasztor o zaostrzonej regule. W 1514 roku Katarzyna rozpoczęła nowicjat, a 8 października 1515 roku złożyła śluby zakonne. Jednak ruch reformacyjny dotarł także za klasztorne mury.

Katarzyna von Bora

Katarzyna zrozumiała, iż Bogu można służyć nie tylko za klasztornymi murami i w wieku 24 lat wraz z jedenastoma innymi zakonnicami uciekła w Wielką Sobotę 1523 roku z klasztoru dzięki pomocy kupca z Torgawy. Trzy spośród dwunastu zakonnic wróciły do swoich domów rodzinnych, dziewięć pozostałych przywieziono do domu Lutra, który zajął się poszukiwaniem dla nich mężów. Luter pragnął wyswatać Katarzynę z pastorem Glatzem, ale ona nie wyraziła zgody na to małżeństwo deklarując równocześnie chęć poślubienia Lutra. Reformator poślubił Katarzynę von Bora 13 czerwca 1525 roku. Małżonkowie zamieszkali w byłym klasztorze w Wittenberdze. Ponieważ Marcin Luter niewiele zarabiał, gdyż zajęty był tworzeniem podwalin nowego Kościoła i kształtującej się wyznaniowej formacji protestantyzmu, Katarzyna poświęciła się rodzinie dbając o utrzymanie i zapewnienie jej bytu finansowego. Wynajmowała część klasztoru studentom i innym osobom, zapewniała im wyżywienie, uprawiała ogród, prowadziła hodowlę zwierząt oraz warzelnię piwa. Jako przedsiębiorcza kobieta cieszyła się ogromnym szacunkiem. Małżeństwo Lutrów trwało 20 lat, do śmierci reformatora. Doczekali się szóstki dzieci, z których dwie córki zmarły w dzieciństwie. W testamencie Marcin Luter uczynił Katarzynę spadkobierczynią, ale w tamtych czasach jego wola okazała się niezgodna z prawem. Wdowa utrzymywała się więc z opłat pobieranych za wynajmowanie części klasztoru oraz z nie zawsze wypłacanej pensji elektora. Zmarła w grudniu 1552 roku w wyniku urazów odniesionych w wypadku, gdy wraz z córką Małgorzatą opuściła Wittenbergę uciekając przed zarazą.

Anna Wazówna

Anna Wazówna – szwedzka królewna, siostra króla Polski Zygmunta III Wazy, urodziła się 17 maja 1568 roku w Eskilstunie. Matka wychowywała ją w wierze katolickiej, ale Anna około roku 1580 przeszła na luteranizm i mimo wielu przeciwności, Luteranką pozostała do końca swojego życia. Uzyskała staranne wykształcenie, interesowała ją religia i botanika, zwłaszcza zielarstwo i ziołolecznictwo. Profesor Akademii Krakowskiej Szymon Syreniusz zadedykował jej pierwszy polski zielnik, który powstał w 1613 roku przy finansowym wsparciu Anny Wazówny. Gdy jej brat, Zygmunt III Waza został wybrany królem Polski przyjechała wraz z nim, a od 1598 roku pozostała w Polsce na stałe. Ze względu na konflikty religijne nie mogła przebywać na królewskim dworze. W 1604 roku otrzymała starostwo w Brodnicy, gdzie zmarła w 1625 roku. Jako członkini rodziny królewskiej powinna spocząć w katedrze wawelskiej. Nie było to jednak możliwe z powodu papieskiego zakazu chowania protestantów na poświęconych katolickich cmentarzach. Jej ciało przez 11 lat przechowywano w jednym z pomieszczeń w zamku w Brodnicy. Dopiero w 1636 roku jej bratanek król Polski Władysław IV Waza zdecydował o pochowaniu jej w pobliskim Toruniu , w specjalnie dobudowanym w tym celu barokowym mauzoleum przy Kościele Najświętszej Marii Panny w Toruniu. W latach 90. XX wieku, podczas prac konserwacyjnych w mauzoleum, ekshumowano i zbadano szczątki królewny. W 1995 roku odbył się jej powtórny pogrzeb o charakterze ekumenicznym.

Katarzyna Sydonia

Katarzyna Sydonia – księżna cieszyńska, druga żona Wacława III Adama urodziła się w 1550 roku. Była córką księcia saskiego Franciszka I, jednego z protektorów protestantyzmu w Rzeszy niemieckiej. Do ślubu z księciem cieszyńskim Wacławem III Adamem doszło w 1567 roku. Mieli trzech synów i trzy córki. Po jego śmierci w 1579 roku objęła władzę w księstwie do czasu osiągnięcia pełnoletniości przez najstarszego żyjącego syna. W notatkach biograficznych poświęconych jej osobie można wyczytać, iż popierała reformację w Księstwie Cieszyńskim i zadbała o dalszy rozwój myśli reformacyjnej w Księstwie. W trosce o poddanych zaprowadziła pewien ład i uporządkowała prawo. Opracowała Porządek kościelny i szkolny, który ukazał się w 1584 roku. Był on nowatorski pod wieloma względami. Księżna nie tylko uzupełniła paragrafy spisane przez swego męża, ale dodała pięć nowych artykułów, które poruszają bardzo istotne kwestie: „O proboszczach, sługach kościoła i szkoły”, „O wyborze kaznodziejów i sług kościoła”, „Skarbnica kościelna”, „Wizytacja szkoły”, „Uwagi końcowe Katarzyny Sydonii”.

Ostatnie lata jej życia zasnute są mgłą niewiedzy. Katarzyna Sydonia umiera w 1594 roku i zostaje pochowana w klasztorze w Lubiążu na Dolnym Śląsku, gdzie spoczywa wielu Piastów Śląskich. Jednak mimo późniejszej zawieruchy historycznej, wojny trzydziestoletniej, religijnych prześladowań, pożarów grodu i dziesiątkowania ludności przez epidemie – dzieło Katarzyny Sydonii wydaje trwały owoc. Jest punktem odniesienia do przetrwania najtrudniejszych czasów a później stabilizacji ewangelicyzmu w Cieszynie i jego okolicach.

Tekst: Danuta Kubala, zdjęcia ze spotkania: Ryszard Stanclik