Józef Król - prelegent
18 lutego 2025 r. odbyło się kolejne spotkanie katowickiego Oddziału PTEw, które miało miejsce na parafii ewangelickiej w Katowicach. Gościem spotkania był Józef Król z parafii ewangelickiej w Jaworzu, który przedstawił wykład zatytułowany „Reformacja a rozwój nauk na przykładzie kartografii”. Prelegenta zaprezentowała dr Aneta Sokół – Józef Król jest aktywnym członkiem swojej parafii, pełnił również wiele funkcji na polu kościelnym, m.in. w synodzie diecezjalnym diecezji cieszyńskiej oraz jako członek Synodu Kościoła. Jest on również uznanym działaczem PTEw, w tym współzałożycielem Oddziału w Jaworzu, a także wieloletnim prezesem Zarządu Głównego PTEw – od 2002 r. do 2024.
Józef Król przybliżył słuchaczom początki XVI-wiecznej kartografii z protestanckiego punktu widzenia, przedstawiając pierwszych twórców map Polski oraz Śląska. Na początku prelegent przypomniał, że Reformacja obok rozwoju języków narodowych wywarła także znaczący wpływ na rozwój nauki, w tym na wiele kształtujących się dopiero dziedzin naukowych. Podkreślona została rola Filipa Melanchtona, przyjaciela Lutra, który był m.in. znawcą historii czy matematyki, zabiegał także o rozwój nauki równolegle do rozprzestrzeniania się idei Reformacji. Melanchton zyskał dzięki temu przydomek Nauczyciela Niemiec.
Jak podkreślił prelegent, kartografia stała się jedną z wielu dziedzin, w rozwój której protestanci wnieśli swój wkład, co warte jest przypomnienia i pokazania. Słuchacze mogli więc poznać twórców pierwszych map Polski, Śląska oraz ziem sąsiednich, autorów, którzy byli zwolennikami Lutra lub byli związani z innymi odłamami protestantyzmu. Słownemu przekazowi towarzyszyła jednocześnie prezentacja multimedialna, dzięki czemu można było zobaczyć omawiane mapy oraz bliżej poznać losy ich twórców.
Przedstawiona została pierwsza mapa Prus z 1542 r. Henryka Zella (1518-1564), włączona i spopularyzowana dzięki atlasowi Orteliusza, flamandzkiego wydawcy map. Jak się okazało, do wydania mapy Zella przyczyniły się bezpośrednie kontakty niemieckich kartografów z Mikołajem Kopernikiem, co równocześnie zadecydowało o wydaniu najważniejszego dzieła polskiego astronoma „O obrotach sfer niebieskich” w Norymberdze. W dalszej kolejności Józef Król zaprezentował pierwszą mapę Wacława Grodeckiego ze Skoczowa z 1558 r., pierwszą mapę Śląska Martina Helwiga wydaną w Nysie w 1561 r., mapę księstwa oświęcimsko-zatorskiego Stanisława Porębskiego z 1563 r. czy mapę Prus Caspara Hennebergera (1529-1600), luterańskiego pastora w Młynarach (obecnie teren Rosji), który opracował swoją mapę na prośbę samego księcia Albrechta. Wydana w 1576 r. mapa Hennenbergera uwzględniła bardzo dużo miejscowości z obecnych terenów mazurskich. Prezentacji map towarzyszyły ponadto ciekawostki z życia kartografów, okoliczności ich powstawania, ich losy wydawnicze, a także stan zachowania poszczególnych map do naszych czasów.
Spośród XVII-wiecznych osiągnięć kartograficznych przypomniane zostały zasługi Jana Amosa Komenskiego. Ten czeski pedagog i przedstawiciel wspólnoty braci czeskich, który znalazł schronienie w Lesznie, był także twórcą pierwszej mapy Moraw. Ostatnim zaprezentowanym był Jonasz Nigrini, ewangelicki teolog pochodzący ze Słowacji, który w 1724 r. wydał pierwszą mapę Księstwa Cieszyńskiego. Wydanie tej mapy stało się jednak przyczyną wydarzeń tragicznych dla niego bezpośrednio, w tym konfiskaty i spalenia całego nakładu mapy z powodów politycznych.
Na koniec tradycyjnie można było porozmawiać z prelegentem. Uczestnicy podkreślali, że wykład w sposób przejrzysty i bardzo ciekawy przedstawił nieznane w szerszym odbiorze osiągnięcia protestantyzmu dla kartografii. W uzupełnieniu Józef Król podzielił się także doświadczeniami ze swego zainteresowania kartografią, które towarzyszy mu od dawna. Jak się okazuje, spośród cennych XVI-wiecznych map zachowały się tylko nieliczne egzemplarze, do których niejednokrotnie udało mu się dotrzeć. Dzięki wykładowi wzbogaconemu prezentacją multimedialną uczestnicy mieli możliwość zobaczyć unikatowe XVI-XVII-wieczne mapy, które zapoczątkowały rozwój kartografii.
Tekst i zdjęcia: Wisława Bertman
Odpowiedz