Jerzy Ryrych
Jan Kliber
Kolejne comiesięczne zebranie Oddziału PTEw w Jaworzu odbyło się 3 kwietnia 2017 r. Jego tematem były „Dzieje parafii na przestrzeni 235 lat”.
Poszczególne etapy historii parafii opracowali członkowie Oddziału:
- „Okoliczności wydania Patentu Tolerancyjnego i początki parafii w XVIII wieku” – Jan Kliber,
- „Wiek XIX” – Jerzy Ryrych,
- „Wiek XX” – Maria Miarka,
- „Szkoły ewangelickie” – Irmgarda Gryczka,
- „Cmentarze ewangelickie” – Jerzy Edward Kukla,
- całość podsumował proboszcz parafii – ks. Władysław Wantulok.
Należy nadmienić, że dzieje luteranizmu w Jaworzu nie rozpoczęły się dopiero w XVIII w., ale w wieku XVI. Wówczas za przykładem właścicieli Jaworza ludność przyjęła luteranizm, a nabożeństwa odbywały się w filialnym kościele w Jaworzu należącym do parafii w Jasienicy. Z chwilą rozpoczęcia się kontrreformacji w Księstwie Cieszyńskim, kościół podzielił losy innych kościołów ewangelickich i został odebrany ewangelikom 16 kwietnia 1654 r. Ewangelikom pozostały 3 najważniejsze książki: Biblia, Postylla ks. Samuela Dambrowskiego i Kancjonał (śpiewnik) ks. Jerzego Trzanowskiego oraz tajne nabożeństwa w tzw. leśnych kościołach, które pozwoliły ten trudny czas przetrwać. Po wybudowaniu jedynego kościoła w Cieszynie – Jezusowego kościoła łaski w 1709 r., tam uczęszczali, a kiedy powstała parafia ewangelicka w Pszczynie w 1743 r., jaworscy ewangelicy uczęszczali także tam, aż do czasu powstania parafii w Jaworzu.
Maria Miarka
Irmgarda Gryczka
Jerzy Edward Kukla
Ks. Władysław Wantulok
Historia parafii w Jaworzu
Około 1830 r.
Zmierzch rządów Marii Teresy – cesarzowej Austrii, zapowiadał nadejście lepszych czasów dla ewangelików w cesarstwie austriackim, w tym na terenach Księstwa Cieszyńskiego, które było jego integralną częścią. Współregent Józef Habsburg, syn cesarzowej mający liberalne i racjonalistyczne poglądy świadczące o oświeconym absolutyzmie, którymi kierował się także pruski król Fryderyk II, tak pisał do swej matki jeszcze przed ogłoszeniem Patentu Tolerancyjnego: „Załatwić rzecz połowicznie, to mi nie odpowiada, trzeba im dać zupełną wolność nabożeństwa albo musisz umieć wygnać ze swoich krajów wszystkich tych, którzy nie wierzą tak jak ty (…). Kto jednakże wypędza z kraju znakomitych robotników i dobrych poddanych i pozbawia siebie samego tych korzyści, które można by z nich mieć; jakąż to moc przywłaszcza sobie nad nimi? (…) Dla mnie słowo tolerancja znaczy tyle, że we wszystkich zupełnie ziemskich sprawach, każdego bez względu na religię, zatrudniłbym, pozwoliłbym mu posiadać dobra, wykonywać rzemiosło i stać się obywatelem państwa, jeśliby tylko do tego był zdolny i państwu i przemysłowi stawałby się korzyścią.” Zdarzały się więc próby łagodzenia niektórych ustaw społecznych, m.in.: w 1771 i 1772 r.
Przed 1912 r.
Drogę do ogłoszenia Patentu Tolerancyjnego torowały dekrety z: 31.12.1780 r. i 20.03.1781 r., 31.03.1781 r., 16.06.1781 r., 4.05.1781 r. i 12.05.1781 r. Wreszcie ogłoszono Patent Tolerancyjny 13 października 1781 r. dla Austrii, a 25 października 1781 r. dla Węgier. Rząd Krajowy w Opawie w swoim specjalnym rozporządzeniu ogłosił treść Patentu Tolerancyjnego dnia 30 marca 1782 r.
Patent Tolerancyjny zezwalał na:
- zakładanie zborów, budowę domów modlitwy i powoływanie duchownych ewangelickich oraz budowanie szkół i powoływanie nauczycieli przy nowo otwartych szkołach,
- w miejscowościach lub okolicach, gdzie było co najmniej 100 rodzin ewangelickich lub 500 dusz, można było wybudować dom modlitwy bez wejścia od drogi publicznej, bez wieży i dzwonów, z czasem zostały też zakwestionowane łukowate okna i półokrągłe absydy ołtarzowe, by nie przypominały kościołów katolickich,
- wszystkie czynności kościelne takie jak: śluby, chrzty i pogrzeby musiały być zgłaszane u katolickich proboszczów, którym należały się odpowiednio wysokie opłaty tzw. iura stolae (prawo stuły),
- inne możliwości jakie Patent Tolerancyjny stworzył, to: zezwalanie na odwiedziny chorych przez ewangelickich duchownych, regulacja przynależności wyznaniowej dzieci z małżeństw mieszanych oraz uzyskanie praw publicznych przez ewangelików.
Przed 1912 r.
Po ogłoszeniu Patentu Tolerancyjnego zezwolenie na budowę domu modlitwy najwcześniej na Śląsku Cieszyńskim otrzymał zbór w Jaworzu – 17 stycznia 1782 r., dlatego jako pierwszy już 12 marca 1782 r. mógł poświęcić plac pod dom modlitwy. W uroczystości brał udział ks. Traugott Jan Bartelmus z Cieszyna, który wygłosił także kazanie. Na pierwszego pastora zbór powołał ks. Jana Kłapsię (1782-1800), on też wygłosił drugie kazanie w czasie poświęcenia. Ks. Kłapsia mocno angażował się w budowę domu modlitwy widząc także jak ogromny wkład wnoszą zborownicy. Murowany dom modlitwy w 1786 r. stał już w stanie surowym, ale środki i siły powoli się wyczerpywały. Jeszcze dwa lata, do 1788 r., trwały prace wykończeniowe przy domu modlitwy, wówczas to – jak się przypuszcza – nastąpiło jego poświęcenie, gdyż ta data widnieje na ofiarowanym kielichu przez Jerzego Błahuta. W tym czasie zbór liczył 350 rodzin, lecz wkrótce ich liczba wzrosła do 490, co dawało 2393 osoby. Można przypuszczać, że dopiero po ukończeniu budowy domu modlitwy zbudowano parterową plebanię, a w 1794 r. parterową szkołę. Oba budynki pokryte były stromymi mansardowymi dachami, podobnie jak dom modlitwy.
Obecnie
Także w Jasienicy w 1798 r. powstała drewniana szkoła, którą zastąpiła zbudowana w latach 1845-1846 piętrowa szkoła murowana. Szkoła w Jaworzu uległa pożarowi w 1834 r., po czym wyremontowano część szkolną, następnie mieszkalną. Służyła ona do czasu wybudowania nowej szkoły w roku 1867. Plebania została przebudowana w 1849 r. Dom modlitwy, a później kościół, przechodził kilkukrotne przeobrażenia: w latach 1851-1852 do domu modlitwy dobudowano wieżę, w latach 1852-1860 wnętrze kościoła zostało zmodernizowane (poszerzenie empor), przebudowano ołtarz i zakupiono organy, w 1912 roku dobudowana została absyda ołtarzowa, podwyższono mury kościoła, wykonano nowy dwuspadowy dach, powiększono empory, zakupiono ołtarz, ambonę i organy.
Po zniszczeniach obu wojen światowych kościół zostawał odremontowany. Następne remonty przechodził w drugiej połowie XX w.: w latach 60., 80., 90. oraz w 2010 r. Obok troski o Dom Boży w Jaworzu, kolejni proboszczowie i pokolenia swą troską ogarniali także filiały parafii. W Świętoszówce założono cmentarz w 1857 r., w Jasienicy także w 1857 r., a w Jaworzu cmentarz został założony w 1880 r. – od tego czasu kilkakrotnie powiększany. Również w Wieszczętach, na granicy z Kowalami, założono cmentarz w 1913 r. Na cmentarzach nieco później zostały zbudowane kaplice: w Jasienicy w 1891 r., powiększona w 1934 r. i zmodernizowana w latach 1984-1987, w Wieszczętach w 1916 r. – zburzona w 1945 r. i odbudowana w 1949 r., w Świętoszówce w 1956 r., która nową szatę zewnętrzną otrzymała w 1996 r., a nowy ołtarz i ambonę w 2002 r. W ostatnich latach nowe elewacje otrzymały plebania w Jaworzu i dawna szkoła ewangelicka w Jasienicy.
Obecnie
Szczegóły dotyczące historii parafii można znaleźć w obszernej publikacji ks. radcy Ryszarda Janika „Z kart przeszłości luterańskiego zboru w Jaworzu” (zob. także: https://www.ptew.org.pl/2016/05/recenzja-ksiazki-trzy-dziesieciolecia-oddzialu-polskiego-towarzystwa-ewangelickiego-w-jaworzu-2014/ oraz https://www.ptew.org.pl/2016/04/promocja-ksiazki-ks-ryszarda-janika-z-kart-przeszlosci-luteranskiego-zboru-w-jaworzu-wydanej-przez-ptew-w-jaworzu/).
Proboszczowie parafii w Jaworzu:
ks. Jan Kłapsia 1782-1800
ks. Jan Chmiel 1800-1808
ks. Franciszek Czjżek 1808-1828
ks. Jerzy Philippek 1828-1837
ks. Herman Juliusz Kotschy 1837-1897
ks. Paweł Wałach 1898-1907
ks. Jerzy Rusnok 1907-1909
ks. Jan Lasota 1910-1932
ks. Artur Gerwin 1932-1939
ks. Hugon Pudell 1940-1945
ks. Jan Lasota 1945-1961
ks. Ryszard Janik 1961-1995,
ks. Władysław Wantulok 1995 – nadal
Tekst i zdjęcia: Jan Kliber
Odpowiedz