Marcin Gabryś
Październikowe spotkanie bielskiego oddziału PTEw nawiązało do rocznicy Reformacji przypadającej na 31 października. Tematem spotkania było wspomnienie „Ks. Jerzego Trzanowskiego – słowiańskiego Lutra”, którego tak nazwano gdyż był jednym z najwybitniejszych działaczy i pisarzy reformacyjnych na Śląsku. W pewnym trudnym okresie swego życia związany był też z naszą miejscowością – Bielskiem.
Gościem był Marcin Gabryś – kustosz Muzeum Protestantyzmu w Cieszynie, którego prelekcja przypomniała nam i zapoznała z wieloma szczegółami i wydarzeniami z życia ks. Trzanowskiego. Dzięki wizualizacji zobaczyliśmy też wiele interesujących zabytków.
Ks. Jerzy Trzanowski żył w latach 1592-1637. Urodził się w Cieszynie. Kolebką rodu Trzanowskich jest miejscowość Trzanowice w pobliżu Czeskiego Cieszyna. Dzięki mieszczańskiej, średnio zamożnej rodzinie zdobył dobre wykształcenie. Ukończył szkołę łacińską w Cieszynie, następnie kontynuował naukę w Gubinie i Kołobrzegu. Kolejną jego uczelnią był uniwersytet w Wittenberdze, gdzie zaliczył studia teologiczne. Ucząc się rozwijał znajomość języka niemieckiego i łaciny.
Z uwagi na trudny okres XVII w., w którym rozwinęła się walka z Kościołem ewangelickim, Trzanowskiemu trudno było znaleźć pracę w ojczystych stronach. Pracował w wielu miejscach i pełniąc różne funkcje, był profesorem w gimnazjum w Pradze i prywatnym nauczycielem i wychowawcą na zamku w Trzeboniu. Po powrocie do Pragi był nauczycielem, a następnie rektorem szkoły w Holeszowie na Morawach oraz w Wałaskim Międzyrzeczu, gdzie został proboszczem po ordynacji w Oleśnicy. Tutaj założył rodzinę.
Z powodu wydarzeń wojny 30-letniej ks. Trzanowski musiał opuścić swą miejscowość i przeniósł się do Cieszyna, który był zniszczony. Tam w toku walk na przełomie lat 1623/1624 został uwięziony, jednak po kilku miesiącach wrócił do swojej parafii, która przeżywała trudny okres – choroby, głód, zgony. Pochował wówczas dwójkę swoich dzieci oraz wielu parafian na skutek epidemii dżumy. W roku 1625 ponownie opuścił Wałaskie Międzyrzecze wracając do Cieszyna, a w następnym roku osiadł na parafii w Bielsku powołany tam na urząd kaznodziei, był także kaznodzieją w kościele św. Mikołaja.
W 1627 r. wydano statut religijny ograniczający prawa ewangelików. W wyniku jego ustaleń księża ewangeliccy, w tym ks. Jerzy Trzanowski, musieli opuścić księstwo cieszyńskie. Został wówczas nadwornym kaznodzieją na zamku orawskim, a następnie przeniósł się do Liptowskiego Mikulasza, gdzie został powołany na stanowisko proboszcza. Tam po 6 latach zmarł w wieku 45 lat i został pochowanym w tamtejszym kościele. Później świątynię odebrano ewangelikom, co spowodowało, że nie wiadomo do dzisiaj, gdzie dokładnei znajduje się miejsce jego pochówku.
Ks. Jerzy Trzanowski przeżył wiele cierpień i trudnych doświadczeń. Dzięki swej wierze wytrwał jednak do końca. Jego twórczość – wiersze i proza, są dowodem jego pragnienia służby Bogu. Jego pieśni eksponowały znaczenie łaski Bożej dostępnej dla człowieka przez wiarę w Chrystusa. Pierwsza jego książka to przekład Wyznania Augsburskiego, który wydrukowano w 1620 r. w Ołomuńcu w językach łacińskim, niemieckim i czeskim. Dzieło to dedykował Trzanowski radzie miejskiej i obywatelom miasta Cieszyna. Podkreślone w nim zostało znaczenie Wyznania Augsburskiego jako sumy zdrowej nauki chrześcijańskiej na bazie Starego i Nowego Testamentu.
Kościól w Trzanowicach (Republika Czeska), obok pomnik ks. Jerzego Trzanowskiego
Twórczość Trzanowskiego to także wiersze łacińskie – „Trzy księgi ód nabożnych”, zawierające 150 utworów, wydrukowano w 1629 r. w Brzegu. Ody łacińskie były punktem wyjścia do dalszej twórczości w języku czeskim, wydano je w 1635 r. pod nazwą „Czasza wonności”, która stanowiła 12-częściowy modlitewnik zawierający modlitwy związane z różnymi wydarzeniami w życiu Kościoła i osamotnionej osoby wierzącej.
Ostatnim, największym dziełem ks. Trzanowskiego był kancjonał o nazwie „Cithara sanctorum” czyli „Cytra Świętych”. Pierwszy raz był wydany w Lewoczy w 1636 r. Kancjonał zawierał 412 pieśni, w tym 100 jego własnych, 29 pieśni Lutra oraz pieśni z innych śpiewników, które przełożył lub napisał sam ks. Jerzy Trzanowski. Śpiewnik ten odegrał ogromną rolę w upowszechnianiu Reformacji w krajach słowiańskich. Bazą dla tej twórczości było Pismo Święte i jego interpretacja według Wyznania Augsburskiego. „Cithara” była więc nie tylko dziełem artystycznym, ale pełniła także rolę opowieści biblijnej i luterańskiego katechizmu. W XVII w. kancjonał został wydany 10 razy, a do końca XX w. ukazało się 215 edycji. Na Śląsku Cieszyńskim kancjonał Trzanowskiego używany był na polskich i czeskich nabożeństwach we wszystkich zborach do XIX w.
Dzisiaj nie śpiewa się już z „Cithary”. Współczesny „Śpiewnik Ewangelicki” wydany w 2005 r. zawiera 61 pieśni z kancjonału ks. Jerzego Trzanowskiego, w tym 16 pieśni jego autorstwa.
W 1950 r. w Trzanowicach założono samodzielną parafię Śląskiego Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Z okazji 320. rocznicy wydania „Cithary” w dniu 30 września 1956 r. przed kościołem parafialnym odsłonięto pomnik ks. Trzanowskwego. Otwarto też muzeum ze stałą ekspozycją materiałów związanych z Trzanowskim.
Ligia Jasiok
Odpowiedz